Τραγούδια που θυμίζουν...Μάρκο ( του Άρη Νικολαίδη)

Ακούγοντας ένα λαϊκό τραγούδι μπορούμε συνήθως να ξεχωρίσουμε την ταυτότητα του δημιουργού του -άλλοτε εύκολα, άλλοτε δύσκολα- χωρίς να χρειάζεται η παραπομπή στην ετικέτα του αντίστοιχου δίσκου. Αυτό εξαρτάται από το «μέγεθος» του δημιουργού, απ' τις όποιες ιδιαιτερότητες έχουν τα τραγούδια του, απ' τους μουσικούς που παίζουν κ.λπ.

Το να διακρίνεις το δημιουργό Μάρκο πίσω απ' τα τραγούδια του μοιάζει να είναι το ευκολότερο πράγμα στον κόσμο. Κι αυτό γιατί ο Μάρκος ξεχωρίζει σε πολλά. Πρώτα-πρώτα η φωνή του. Αδύνατο να την μπερδέψεις με άλλη φωνή, ακόμα και με την πανομοιότυπη του Στέλιου Κηρομύτη. Αν συλλογιστούμε ότι ο Μάρκος ερμηνεύει τη συντριπτική πλειοψηφία των τραγουδιών του, τότε τα πράγμα γίνονται ακόμη πιο εύκολο.

Ένα άλλο δείγμα της δημιουργίας του Μάρκου είναι οι στίχοι του. Μάγκικοι, λιτοί και ταυτόχρονα ευαίσθητοι και περιεκτικοί. Τα θέματά του αφορούν μεν όλο το φάσμα της θεματολογίας των λαϊκών δημιουργών, όμως συχνά περιέχουν κάποιες «εμμονές» του Μάρκου που τα κάνουν διακριτά. Π.χ. η συχνή αναφορά σε μελαχρινές γενικότερα («Μαύρα μάτια, μαύρα φρύδια, κατσαρά μαύρα μαλλιά»), η επιθετική στάση απέναντι στην άπιστη γυναίκα με βαρείς χαρακτηρισμούς («Σκύλα, κακούργα δολοφόνισσα»), αλλά και άμεσες απειλές («θα σού 'ριχνα πετρέλαιο κι ύστερα να σε κάψω και μεσ' στο ξεροπήγαδο να πάω να σε πετάξω») κ.ά. Ακόμη και οι ρυθμοί που χρησιμοποιεί δίνουν ένα στίγμα, καθώς ορισμένοι, όπως για παράδειγμα το τσιφτετέλι, απουσιάζουν απ' το έργο του. Βάζω λοιπόν το cd να παίζει και ακούω ένα ζεϊμπέκικο στο γνωστό ύφος, με το Μάρκο να τραγουδάει:

«Είμαι παιδάκι μάλαμα, παιδί από τα φίνα
το ξέρει όλος ο ντουνιάς, Περαίας και Αθήνα…
…μα εσύ τρελή δε μ' αγαπάς, με διώχνεις και με βρίζεις
και τα ολόγλυκα φιλιά σ' άλλονε τα χαρίζεις»

Και λέω: «Ναι! Αυτό είναι Μάρκος». Αμ' δε! Γυρνάω στο πίσω μέρος του cd και διαβάζω: «Μουσική: Σπύρος Περιστέρης, Στίχοι: Μίνως Μάτσας». Μα είναι δυνατόν;
Αγχωμένος -σαν φανατικός θαυμαστής του Μάρκου- αρχίζω ν' ανατρέχω σε όλα τα δισκάκια με τραγούδια του Μάρκου και στις αντίστοιχες πληροφορίες. Βρίσκω λοιπόν αρκετά μυστήρια πράγματα. Πρώτα-πρώτα μια σειρά τραγούδια καταχωρημένα σε διάφορα ονόματα:
«Ο κουμπάρος ο ψαράς» (1940) και «Τα τσαγκαράκια» (1941) στο όνομα Ρόκος. Η «Σιγανοπαπαδίτσα» (1940) στο όνομα Ν. Σταθμάς. Η «Χριστίνα» (1940) και το «Άδικα με κατακρίνουν» (1940) στο όνομα Κ. Μακρής.

Ψάχνοντας, διαβάζοντας και ρωτώντας καταλήγω στο εξής συμπέρασμα: Ο Μάρκος, λέει, για διάφορους λόγους έβαλε μερικά τραγούδια του σε δικά του ψευδώνυμα. Τέτοια είναι το «Ρόκος» και το «Σταθμάς». Το «Κ. Μακρής» είναι επίσης ψευδώνυμο, αλλά όχι του Μάρκου. Είναι, λέει, του Σπ. Περιστέρη (ή του Μ. Μάτσα, δε θυμάμαι ακριβώς). Συνεχίζοντας το σκάλισμα βρίσκω κι άλλα τραγούδια: Το «Στην Πλάκα που επήγαινα» (1938) στο όνομα του Περιστέρη, το «Μάρκος πολυτεχνίτης» (1937) στο όνομα του Μάρκου και μερίδιο στον Περιστέρη, το «Μπουζούκι μου διπλόχορδο» (1937) στα ονόματα των Περιστέρη-Μάτσα! Είναι του Περιστέρη και του Μάτσα αυτά τα τραγούδια;

Να πάρουμε τον «Πολυτεχνίτη». Να δεχτούμε ότι ο Περιστέρης σαν μεγάλος μουσικός που ήταν μπορούσε να αντιγράψει το στυλ του Μάρκου στην εντέλεια. Οι στίχοι όμως; Εδώ πρόκειται κυριολεκτικά για «βιογραφικό σημείωμα» του Μάρκου. Αναφέρονται οι δουλειές του ποδαριού που έκανε μικρός στη Σύρα, αναφέρονται τα παιδικά του χρόνια, όπως ακριβώς τα αναφέρει τριάντα χρόνια αργότερα στην Αυτοβιογραφία του! Πάμε στο «Μπουζούκι μου διπλόχορδο». Είναι δυνατόν να γραφτούν από τον ιδιοκτήτη μιας δισκογραφικής εταιρίας (Μάτσας) οι στίχοι:

«Κι αν είμαι αλάνης φουκαράς δε φταίω σας το λέω
Για δυο ματάκια ψεύτικα μέρα και νύχτα κλαίω»;

Αν δεν είναι αυτοί στίχοι-υπογραφή του Μάρκου, τότε ποιοι είναι; Ο Γιάννης Παπαϊωάννου στην αυτοβιογραφία του («Ντόμπρα και σταράτα», επιμέλεια: Κώστα Χατζηδουλή) αναφέρεται στο «Μπουζούκι μου διπλόχορδο» λέγοντας τη φράση «…όπως έγραψε και ένας από εμάς…». Είναι δυνατόν ο Παπαϊωάννου να λέει «ένας από εμάς» και να εννοεί το Μάτσα; Τα τραγούδια πιθανότατα είναι του Μάρκου. Πώς όμως βρέθηκαν σε άλλα ονόματα; Το να πάρεις τραγούδι απ' το Μάρκο με το «έτσι θέλω» μοιάζει πραγματικά απίθανο. Ούτε κάποιος δευτεροκλασάτος ήταν ώστε να βρίσκεται σε ανάγκη ούτε κάποιος άσχετος με το χώρο ώστε να του «φας» τραγούδι χωρίς να το πάρει χαμπάρι. Προφανώς λοιπόν υπήρξε συναλλαγή.

Το Γαλατιανό Χασαποσέρβικο βγήκε στ' όνομα του Περιστέρη μετά από φιλική συναλλαγή με τον Γ. Σταματίου

Τι είδους συναλλαγές γίνονταν, κανείς δεν ξέρει. Άλλοι λένε ότι ο Μάρκος φοβόταν τυχόν οικονομικές συνέπειες λόγω του διαζυγίου του με την πρώτη του γυναίκα και έβαλε για ένα διάστημα μερικά τραγούδια του σε ψευδώνυμα ή στο όνομα άλλων μουσικών. Άλλοι λένε ότι τα έδωσε δώρο στον Περιστέρη γιατί τον βοήθησε επί σειρά ετών στις ηχογραφήσεις (ο Περιστέρης έκανε τις ενορχηστρώσεις στους περισσότερους προπολεμικούς δίσκους του Μάρκου, ενώ παράλληλα συμμετείχε παίζοντας κιθάρα ή μπουζούκι).

Στο cd «ΣΥΝΘΕΤΕΣ ΤΟΥ ΡΕΜΠΕΤΙΚΟΥ - Σπύρος Περιστέρης ΙΙΙ», όπου περιέχεται το τραγούδι «Είμαι παιδάκι μάλαμα» που αναφέραμε πιο πάνω, ο Παναγιώτης Κουνάδης σημειώνει μεταξύ άλλων: «…οι μέχρι τώρα αφηγήσεις βεβαιώνουν ότι σε πληθώρα τραγουδιών των συνθετών της Πειραιώτικης κομπανίας, ήταν μεγάλη η παρέμβασή του (σ.σ. του Περιστέρη) στην τελική διαμόρφωση, γεγονός που πολλοί συνθέτες το «τακτοποιούσαν» φιλικά δίνοντας κάποια δικαιώματα στον Σπύρο Περιστέρη…».

Την ύπαρξη τέτοιων συναλλαγών είχα την ευκαιρία να την επιβεβαιώσω πρόσφατα κι εντελώς τυχαία. Παίρνοντας συνέντευξη απ' το δεξιοτέχνη λαϊκό μουσικό Γιάννη Σταματίου «Σπόρο», τον ρώτησα αν έχει συνθέσει αυτός τα σόλα που κατά καιρούς έχει παίξει. Αναφερόμενος λοιπόν, ανάμεσα στ' άλλα, στις «Γλυκιές πενιές» και στο «Γαλατιανό χασαποσέρβικο» (1956), μου είπε:
«Η μουσική είναι δική μου, αλλά ο Περιστέρης με παρακάλεσε να τα βάλουμε στο όνομά του γιατί ήθελε εκτός από μαέστρος να φαίνεται και σαν συνθέτης. Εγώ, επειδή ήθελα να ηχογραφηθούν, δέχτηκα. Όχι δηλαδή τίποτα παρεξηγήσεις. Φιλικά το ζήτησε ο άνθρωπος. Άλλωστε τα ποσοστά απ' τα πνευματικά δικαιώματα τα πληρωνόμουν εγώ, παρόλο που στην ΑΕΠΙ ήταν κατοχυρωμένα στου Περιστέρη το όνομα».

Είναι όμως ηθικά νόμιμες αυτές οι συναλλαγές; Ακόμη κι αν ήταν αναγκαίες σε κάποια δεδομένη στιγμή -για διάφορους λόγους- δε θα 'πρεπε στην πορεία να είχαν γίνει οι απαραίτητες κινήσεις για την αποκατάσταση της αλήθειας;
Κι εκτός αυτού υπάρχει και το οικονομικό θέμα. Μπορεί ο Μάρκος να είχε κάνει τα κουμάντα του με τον Περιστέρη, όσον αφορά τον τρόπο που μοιράζονταν τα ποσοστά απ' τα πνευματικά δικαιώματα. Αυτή τη στιγμή όμως τι γίνεται; Ποιος καρπώνεται τα οφέλη απ' τη δημιουργία του Μάρκου Βαμβακάρη;
ΠΗΓΗ
ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΛΑΙΚΟ ΤΡΑΓΟΎΔΙ  "Η Κλίκα"...