Την «Τετράδα, την ξακουστή του Πειραιώς», αποτελούσαν οι Μάρκος Βαμβακάρης, Ανέστης Δελιάς, Γιώργος Μπάτης και Στράτος Παγιουμιτζής. Τους βρίσκουμε στην πλατεία Καραϊσκάκη, στην Κρεμμυδαρού -σημερινή Δραπετσώνα-, στο Κερατσίνι, αλλά και στα άγρια βράχια που χρησίμευσαν σαν κρυψώνες για τους «πότες» του Πειραιά.
Χασίς και ρεμπέτικο. Βίοι παράλληλοι. Ένα είδος μουσικής που αναπτύχθηκε παράνομα, μέσα στους τεκέδες και κάτω από τη βαριά μυρωδιά του χασίς. Πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή - που μας έφερε και το ρεμπέτικο, κατά κάποιο τρόπο- από το 1914 είχε εγκατασταθεί «πλήθος χασισοποτών», κυρίως από τη Μικρά Ασία, στην «Πειραϊκή Χερσόνησο» που από παλιά, λόγω των ερημικών τοποθεσιών της, χρησίμευε ως κέντρο χασικλήδων. Αλλο κέντρο χασιστών ήταν η ευρύτερη περιοχή της Δραπετσώνας. Αναζητείστε στο Google " τεκέδες και τεκετζήδες".
Μετά την καταστροφή της Σμύρνης το 1922, και τον ερχομό των προσφύγων στην Ελλάδα το ρεμπέτικο εκτινάσσεται και με τη βοήθεια της δισκογραφίας στα χρόνια του 30. Βιολί, ούτι, σαντούρι, λύρα, κανονάκι για τα σμυρναίικα και μπουζούκι, κιθάρα, μπαγλαμάς -κατ εξοχήν όργανο της φυλακή- για το ρεμπέτικο στον Πειραιά. Στο λιμάνι, άλλωστε, αναδύεται το ρεμπέτικο με τη μορφή που το ξέρουμε.
«Εκεί στις φτωχογειτονιές του Πειραιά, καταστάλαζε το όνειρο της μέρας. Κι απ αυτό το υλικό, από τα όνειρα των ανθρώπων, ο Μάρκος έφτιαχνε τα τραγούδια του. Κι οι άνθρωποι, όλοι αυτοί οι θεόφτωχοι και οι ρέστοι, άκουγαν τα δεινά και τα πάθη τους να γίνονται τραγούδι, το τραγούδαγαν, ξεγελιόντουσαν και συνέχιζαν να ζουν», θυμάται ο Στέλιος Βαμβακάρης και απαντά ίσως με αυτό τον τρόπο στο πώς είναι δυνατόν τα στρώματα των αγράμματων, αμόρφωτων και ρυπαρών, ενίοτε εξαθλιωμένων, να δημιουργήσουν τόσο πρωτότυπες καλλιτεχνικές μορφές ποίησης μουσικής, χορού.
Γιατί έτσι ακριβώς ήταν οι ρεμπέτες
Λιμενεργάτες, εκδορείς -όπως και ο Μάρκος-, παλαιοπώλες...
Η σκιά του Μάρκου -του κύριου εκφραστή του είδους- όπως και του ρεμπέτικου απλώνεται πάνω από τον Πειραιά, κυρίως του λιμανιού και των βορινών προσφυγικών συνοικισμών. Ποτέ το ρεμπέτικο δεν έγινε υπόθεση των πολλών.
Μέχρι το '37, περίπου, και τη δικτατορία του Μεταξά, το ρεμπέτικο ήταν ρεμπέτικο. Μετά άρχισε η λογοκρισία. Οι λουλάδες, οι πρέζες και τα χασίσια πετάχτηκαν από τα τραγούδια και αυτό που έμεινε ήταν ένα νέο είδος μουσικής διάδοχο του ρεμπέτικου, που τα ηνία ανέλαβε ο Βασίλης Τσιτσάνης. Ακολούθησε και ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος που έβαλε τέλος στους τεκέδες..
Η Τετράς
Τετράς, η ξακουστή του Πειραιώς. Βρισκόμαστε στο 1934 και οι Γ. Μπάτης, Ανέστος Δεληάς, Μάρκος Βαμβακάρης και Στράτος Παγιουμιτζής σχηματίζουν την πρώτη ρεμπέτικη κομπανία και εμφανίζονται στη Μάντρα του Σαραντόπουλου, κάπου εκεί στη Δραπετσώνα. Ο Ανέστος ήρθε από τη Σμύρνη, ο Στράτος από το Αϊβαλί, ενώ ο Μάρκος από τη Σύρο και ο Μπάτης από τα Μέθενα.
Ο Μάρκος μπαίνει στη δουλειά από εφτά χρονών παιδί. Στα 13 του θα βρεθεί λαθρεπιβάτης να ταξιδεύει για τον Πειραιά. Πρώτη στάση στα Ταμπούρια και χαμάλης στο λιμάνι. Ξεφορτωτής στις μαούνες στη συνέχεια, αλλά και εκδορέας στα Σφαγεία του Πειραιά. Στα 17 του έρχεται η πρώτη εμπειρία με το χασίς. Ακολούθησε μια ζωή μέσα στους τεκέδες τις πόρνες, το κυνηγητό απ' την αστυνομία, τα κρατητήρια και τις φυλακίσεις το άγχος της επιβίωσης, αλλά και το μεράκι για το μπουζούκι και το τραγούδι.
Ο Μπάτης είχε ένα μικρό καφενεδάκι στου Καραϊσκάκη, στα τότε Λεμονάδικα. Δυο-τρία τραπεζάκια όλα και όλα, και ένα πατάρι. Εκεί είχε πολλά όργανα, τόσα που κάποτε για τη μεταφορά τους στην Ασφάλεια χρειάστηκε χειράμαξο. Έξω από αυτό το καφενείο έχουν τραβηχτεί μερικές από τις ιστορικότερες φωτογραφίες του ρεμπέτικου.
Το καφενείο είχε δυο πόρτες προς το εσωτερικό δρομάκι και ανάμεσα του υπήρχε ένα χώρισμα που δημιουργούσε δύο μικρούς χώρους. Ο ένας έδινε την όψη κανονικού καφενείου. Στον άλλο, μέσα, υπήρχαν τα σύνεργα του χασίς και από μια μικρή τρύπα ενός ρόζου πέρναγε το μαρκούτσι του ναργιλέ προς τον χώρο του κανονικού καφενείου, απ' όπου τραβούσαν εκ περιτροπής και στην περίπτωση κινδύνου απλώς το μαρκούτσι τραβιόταν από μέσα. Και λέγεται πως κάποια φορά ένας αστυφύλακας μπήκε στο καφενεδάκι αιφνιδιαστικά, και το μεν μαρκούτσι τραβήχτηκε από τον παραγιό που ήταν στον διπλανό χώρο και δεν έγινε αντιληπτό, αλλά ο Μπάτης κατελήφθη με το στόμα γεμάτο ντουμάνι, κλειστό όμως. Και στην παρατήρηση του αστυφύλακα γιατί κρατάει το στόμα του κλειστό, ο Μπάτης το άνοιξε βγάζοντας καπνούς ρυθμικά και κάπως τελετουργικά, συνιστώντας να μην τον απασχολούν γιατί είναι φακίρης!
Στο μπαρ " ΜΑΡΚΟΣ" στα Ασπρα Χώματα Παλαιάς Κοκκινιάς, Στράτος, Μάρκος, Μπάτης, Δεληάς, η κομπανία "ΤΕΤΡΑΣ". Για τον Ανέστο Δεληά, ή Αρτέμη, ο Βαμβακάρης γράφει στην αυτοβιογραφία του: «Ο Δεληάς ήταν ένα παιδάκι και καθόταν εκεί στο Καστράκι, εκεί που καθόνταν οι πρόσφυγες. Εκεί υπήρχανε όλοι οι τεκέδες Επηγαίναμε κι αυτός λοιπόν ετραβιότανε με τους τεκέδες κι έπαιζε κατ' αρχήν κιθάρα. Εγώ τον έβαλα μπροστά να μάθει μπουζούκι, κι όπως και έμαθε. Αυτός ήταν πολύ καλό παιδί αλλά τον έφαγε η πρέζα. Εμείς τότε δεν τον εζυγώναμε».
«Με το Στράτο εγυρίζαμε τους τεκέδες, καθαρά. Τον οποίο γνωριστήκαμε εκεί μέσα, γιατί ο Στράτος ετραγούδαγε τότες και εγώ έπαιζα μπουζούκι. Ήταν βαρκάρης αυτός. Τον λέγανε κουτόμαγκα γιατί εφούσκωνε από χασίσι αυτός», γράφει ο Μάρκος.
Τι κι αν με νόμο του 1919 «τιμωρούνται δια φυλακίσεως οι διευθυνταί ή οι συντηρούντες καταγώγια ή άλλα ενδιαιτήματα εν οις κατά σύστημα παρέχονται τα μέσα προς χασισοποτίαν ή οι τινές εν γνώσει ανέχονται τούτο καίτοι μη παρέχοντες τα μέσα».
Τα χασισοποτεία, ή τεκέδες, κυριαρχούσαν στον Πειραιά -και όχι μόνο- παρέα με το ρεμπέτικο. Ο συσχετισμός δεν γίνεται αυθαίρετα. Γράφει ο Κ. Μακρής το 1929 στο βιβλίο «Το ελληνικόν χασίς»: «Τα σύνεργα του 'Ελληνος χασιστού, του ανήκοντος ες τας κατωτέρας ταύτας τάξεις, είναι η καπνοσύριγξ και είδος εγχόρδου οργάνου όπερ αποκαλούσι μπαγλαμάν, και τους ήχους του οποίου θεωρούσαν απαραίτητους κατά την διάρκεια της μέθης των»...
Στο «Μπουκέτο» του 1929 διαβάζουμε: «τότε εμφανίζεται και μια εξαιρετική υπερευαισθησία της ακοής. Η μουσική επενεργεί με τον πιο έντονο τρόπο στον χασισοπότη...Έστω και αν δεν ξέρει χορό σηκώνεται πολλές φορές και χορεύει».
ΤΟ ΛΙΒΑΝΙΣΜΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ
Σε τοπική εφημερίδα του Πειραιά δημοσιεύεται έφοδος ενός αστυνομικού σε «χασικλήδικο»:
«Ο Φάνης, ο ιδιοκτήτης του καταγωγίου, τρίβει τα μάτια του, χαμογελάει, μας κάνει διάφορες ρεβεράντσες και μας γλυκομιλάει:
- Καλώς τα παλικάρια. Πώς αυτό στο τσαρδί μας;
Οι άλλοι, οι μαστούρηδες, μορφάζουνε απελπιστικά από ικανοποίηση για την φιλική μας προσέγγιση. Ο ένας μάλιστα απ' αυτούς μας δείχνει δύο σκαμνιά και μας καλεί να κάτσουμε ενώ τραγουδάει τη συνοδεία ενός μπαγλαμά:
Πού θα βρούμε, πού θα βρούμε
ναργιλέ για να την πιούμε...
Ο αστυνομικός μετά τις φιλικές διαχύσεις ζητάει τον λουλά. Αυτός όμως έχει εξαφανιστεί ως δια μαγείας και όλοι σταυροκοπιούνται, ότι απόψε δεν τον άναψαν. Παρ' όλες τις επιμονές του, εκείνοι αρνούνται πάντοτε.
Όταν δε τους ρώτησε: Μα, καλά, βρωμάει χασίσι όλη η χαμοκέλα σας, ο Φάνης με περίφημη επιτήδευση λέγει: «Τι λες, κυρ-Παναγή μου. Λιβάνισα το εικόνισμα μια κι είναι της χάρης της σήμερα, της Αγίας Μαρίνας».
Τους τεκέδες του Πειραιά «έδειξε» και ο Μάρκος μέσα από το τραγούδι του «Ο χαρμάνης». Ο πρώτος ήταν του Ζουάνου του Καλοκαιρινού. Υπήρχαν και του Κωλομπότση, του Μίχαλου, του Φούκα, του Σάλωνα, του Αβίγλη...«Όλοι οι τεκέδες ήταν ίδιοι, αφηγείται ο Βαμβακάρης.
Ένα σπιτάκι ήτανε τεκές. Ένα άλλο παραγκάκι. Δεν υπήρχε, δηλαδή, να ναι σαλόνι να το κάνουνε τεκέ. Όχι …. Ο τεκές του Σάλωνα ήτανε δύο παραγκίτσες ξύλινες εκεί στο Καστράκι που ήταν οι πρόσφυγες. Το ίδιο ήτανε και του Μίχαλου, στα Χιώτικα.
Ο Λυκαδιώτης είχε ένα μαγαζάκι σαν καφενείο. Ύστερα ήταν του Γεράσιμου, πάλι στο Γκαζοχώρι του Πειραιά, κοντά στη Λεύκα. Κι αυτό σα μικρό καφενεδάκι ήταν. Πολλές φορές παίρνανε τα βουνά, Λεύκα, πρανή Καραβά, Αγίας Σοφίας. Να φουμάρουνε άργιλε γιαβάσικο, δηλαδή ήσυχα, ωραία, όμορφα όχι άψε σβήσε. Στο βουνό, στις σπηλιές.
Βασίλης Κουτουζής
Δημοσιογράφος ερευνητής
Λαϊκή Κιθάρα του Δημήτρη Μυστακίδη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου