ΡΕΜΠΕΤΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ: ΜΑΡΚΟΣ ΜΕΛΚΟΝ

Πηγή: Διαδικτυακό Περιοδικό " η Κλίκα "

Κωνσταντίνος Κοπανιτσάνος & Γιάννης Ζαρίας

Δεκέμβριος 2011

1. Η ζωή του1

Πρώτη περίοδος

Ο Μάρκος Αλεμσεριάν (Marko Alemsherian), γνωστός ως Μάρκος Μέλκον, γεννήθηκε στη Σμύρνη της Μικράς Ασίας στις 2 Μαΐου του 1895. Οι γονείς του, Garabed και Hripsime Alemsherian, ήταν αρμενικής καταγωγής. Η μητέρα του Μέλκον ήθελε αρχικά να ασχοληθεί ο γιος της με την κιθάρα. Κατέληξαν ωστόσο να του αγοράσουν ούτι (ένα όργανο συγγενικό με την κιθάρα), μιας και την εποχή εκείνη ήταν πολύ πιο εύκολο να βρει κανείς κάτι τέτοιο στη Σμύρνη. Στα δεκαεφτά του χρόνια, ο Μέλκον έπρεπε να εκπληρώσει τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις στον τουρκικό στρατό. Ο πατέρας του δεν είχε τα οικονομικά περιθώρια να εξαγοράσει τη θητεία, κι έτσι ο Μάρκος διέφυγε στην Αθήνα, αφού κατείχε ήδη πολύ καλά την ελληνική γλώσσα και κουλτούρα, λόγω της συναναστροφής του με Έλληνες της γενέτειράς του. Εκεί, εξάσκησε το επάγγελμα του μουσικού διδάσκοντας ούτι, αλλά κυρίως παίζοντας σε μαγαζιά της εποχής. Παράλληλα, πραγματοποίησε με την ορχήστρα του περιοδείες σε ολόκληρη την Ελλάδα.

Το 1921 πήγε στην Αμερική, όπου βρισκόταν ήδη η αδερφή του, χωρίς αρχικά να γνωρίζει εάν θα μπορέσει να εργαστεί εκεί ως μουσικός. Στο καράβι συνταξίδευε μαζί με το φίλο και συνεργάτη του μουσικό, Αχιλλέα Πούλο2. Με την άφιξή του στη Νέα Υόρκη και με την παρότρυνση κάποιων Ελλήνων ναυτικών, τους οποίους είχε γνωρίσει κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, πήγε κατευθείαν σε ένα καφενείο3, όπου έπαιξε όλο το βράδυ. Το ποσό των χρημάτων που έβγαλε από την πρώτη του κιόλας μέρα στην Αμερική ήταν ιδιαίτερα μεγάλο. Έτσι, η μη αναμενόμενη αλλά ευχάριστη γι' αυτόν έκπληξη τον οδήγησε να ξεκινήσει μια νέα καριέρα σε μαγαζιά που είχαν ζωντανή μουσική. Είναι μάλιστα η εποχή που αρχίζει να γίνεται γνωστός με το καλλιτεχνικό όνομα, Μάρκος Μέλκον.

Το 1923, οι γονείς του αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Τουρκία, να διαφύγουν στην Ελλάδα και στη συνέχεια στην Αμερική. Ο Μέλκον πλήρωσε τα έξοδα για το ταξίδι τους με χρήματα που είχε ήδη εξοικονομήσει στις Η.Π.Α. Το 1928 ο Μέλκον γύρισε στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στη Θεσσαλονίκη για να βρει νύφη. Πράγματι, μέσα σε μια εβδομάδα γνώρισε και παντρεύτηκε την Azad Karnoogian, αρμενικής καταγωγής, από τη Σμύρνη. Τη νύχτα πριν από το γάμο, ο Μέλκον είδε την Azad να κλαίει και θεώρησε ότι δεν ήθελε να τον παντρευτεί. Έφυγε λοιπόν θυμωμένος και ο Αχιλλέας Πούλος, που ήταν κουμπάρος του ζευγαριού, προσπάθησε να τον μεταπείσει. Η κουβέντα τους εξελίχτηκε σε τσακωμό και το ούτι του Μέλκον κατέληξε τελικά στο κεφάλι του Πούλου. Ο γάμος εν τέλει έγινε και ο Πούλος ανταπέδωσε με την σειρά του, χτυπώντας το γαμπρό κατά τη διάρκεια του γάμου με τα στέφανα. Το μικρό αυτό διάστημα παραμονής του στην Ελλάδα, όπως μαρτυρούν κάποιες φωτογραφίες, ο Μέλκον βρέθηκε και συνέπραξε μουσικά με το γνωστό βιολιστή Δημήτρη Σέμση ή Σαλονικιό.

Το νεόνυμφο ζευγάρι, αργότερα, επέστρεψε στην Αμερική και εγκαταστάθηκε στην πόλη Watertown της Μασαχουσέτης, όπου ο Μέλκον άνοιξε μαγαζί με μουσικά είδη και δίσκους στη λεωφόρο Mt. Auburn. Απέκτησαν δύο παιδιά, την Rose και τον Garabed. Με τη μεγάλη οικονομική κρίση του 1929 στις Η.Π.Α., ο Μέλκον αναγκάστηκε να κλείσει την επιχείρηση και να μετακινηθεί μαζί με την οικογένειά του στη Νέα Υόρκη. Εκεί άρχισε να δουλεύει ξανά ως μουσικός παίζοντας σε ιδιωτικά γλέντια, μαγαζιά, εκδηλώσεις σημαντικών κοινωνικών φορέων της χώρας, όπως πρεσβείες, και παράλληλα δίδασκε ούτι.

Δεύτερη Περίοδος: Φίρμα από το 1940 και μετά

Η φήμη του άρχισε να εξαπλώνεται τη δεκαετία του '40 με την κυκλοφορία των δίσκων που πραγματοποίησε στις εταιρίες Me-Re, Balkan, Kaliphon και Metropolitan. Μέχρι το 1950, δεν υπήρχε αρμένικο σπιτικό χωρίς δίσκο του Μέλκον. Στη βασική του ορχήστρα συμμετείχαν ο αρμένιος Nishan Sedefjian ή ο βουλγάρικης καταγωγής Nick Doneff στο βιολί, ο Garbis Bakirgian στο κανονάκι4 και συνήθως μία τραγουδίστρια-χορεύτρια στα κρουστά (τουμπελέκι, ζήλια ή κουτάλια). Ο Μέλκον, ως τραγουδιστής, αναλάμβανε κατά κύριο λόγο το λαϊκό μέρος του προγράμματος, ενώ ο Garbis εστίαζε περισσότερο στο κλασσικό ρεπερτόριο και τους μανέδες. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του τραγουδιού «Sheker Oglan» (Kaliphon D-705) στο οποίο τραγουδάει ο Μέλκον, ενώ ο Garbis ερμηνεύει έναν φωνητικό αυτοσχεδιασμό (μανέ) στη μέση του κομματιού. Για μεγάλα διαστήματα, ο Μέλκον έπαιξε σε διάφορα μαγαζιά της Φιλαδέλφειας, του Σικάγου, του Ντιτρόιτ και στο Rhode Island. Έπαιξε επίσης στη Βοστόνη, στα κέντρα Club Zara και Club Khyam5. Τους καλοκαιρινούς μήνες συνήθιζε να πηγαίνει μαζί με την οικογένειά του στην περιοχή Catskill Mountains της Νέας Υόρκης, όπου παραθέριζαν πολλοί Αρμένιοι από την Ανατολική Ακτή. Εκεί έπαιζε στα κέντρα Tannersville Bar, Washington Irving Hotel και Clinton Hotel.

Ωστόσο, ο χώρος που δραστηριοποιήθηκε μουσικά μέχρι το τέλος της ζωής του ήταν τα διάφορα κέντρα «ανατολικής» μουσικής, στην όγδοη λεωφόρο της Νέας Υόρκης. Καθώς οι πελάτες των εν λόγω μαγαζιών πλήθαιναν κατά τη δεκαετία του '50, το κοινό του Μέλκον άρχισε να περιλαμβάνει και Αμερικανούς. Τα πιο φημισμένα μαγαζιά που εργάστηκε ήταν τα Port Said, Britania, Egyptian Gardens και Grecian Palace Cafe, στα οποία σύχναζαν διασημότητες όπως οι Leonard Bernstein, Melvin Douglas, Ann Sheridan και Dave Brubeck. Αξιοσημείωτο είναι ακόμα, ότι την περίοδο αυτή το κέντρο Egyptian Gardens είχε τιμή εισιτηρίου $3.50 – πενήντα σεντς περισσότερα από το Copacabana6! Η συμβολή του Μέλκον ήταν ιδιαίτερα σημαντική στην ανάπτυξη και διάδοση της «ανατολικής» μουσικής στις ΗΠΑ, η οποία στα μέσα του 20ου αιώνα άρχισε να καθιερώνεται ως ένα νέο ενιαίο ρεύμα, με το δικό του κοινό. Στη συγκεκριμένη μουσική σκηνή υπήρξε μία από τις πιο κεντρικές φιγούρες και σημαντικές μουσικές προσωπικότητες. Πάνω από όλα, ο Μέλκον ήθελε να διασκεδάζει τον κόσμο, κάτι που έκανε άλλωστε για περισσότερο από σαράντα χρόνια, γι' αυτό το παίξιμό του ήταν εξωστρεφές και ιδιαίτερα ρυθμικό. Είχε πολύ καλή επικοινωνιακή σχέση με το κοινό του, θυμόταν τα ονόματα όλων των θαυμαστών του καθώς και τα αγαπημένα τραγούδια καθενός, προσαρμόζοντας έτσι το ρεπερτόριό του ανάλογα με τις απαιτήσεις της εκάστοτε δουλειάς. Συχνά μάλιστα άφηνε το πάλκο για να συναναστραφεί με τους πελάτες. Ήξερε πότε και πώς να παίξει το κάθε τραγούδι, έτσι ώστε να μερακλώσει κάθε ακροατή του, κάνοντάς τον μάλιστα να πιστεύει ότι παίζει αποκλειστικά γι' αυτόν. Με τον τρόπο αυτό μάλιστα, κατάφερνε να βγάζει και πολύ «χαρτούρα».

Η κόρη του αναφέρει χαρακτηριστικά: "...Η σκηνική του παρουσία και η ικανότητά του να δημιουργεί αυτό που εμείς οι Αρμένιοι λέμε «κέφι», ήταν ιδιαίτερα αξιοσημείωτη. Είχε ιδιαίτερη ικανότητα να μετατρέπει το κέφι του σε τέχνη και αυτό νομίζω ήταν το μεγαλύτερό του ταλέντο. Προφανώς υπήρχαν παίκτες του ουτιού με πιο βαθιά γνώση και μεγαλύτερη δεξιοτεχνία, αλλά κανείς δεν μπορούσε να προκαλέσει τέτοιο γλέντι όπως ο Μέλκον."Χαρακτηριστικό γεγονός αποτελεί η επίσκεψη του θρυλικού τυφλού ουτίστα Udi Hrant από την Κωνσταντινούπολη στο σπίτι του Μέλκον στη Νέα Υόρκη. Μετά από το φαγητό ο Hrant έπαιξε για να τους ευχαριστήσει. Η αδερφή του Μέλκον ενθουσιάστηκε από το διαφορετικό τρόπο παιξίματος του Τούρκου ουτίστα και απευθυνόμενη προς τον αδερφό της είπε: «Παίζει πολύ ωραία, έτσι δεν είναι;». Τότε εκείνος απάντησε: «Εγώ δεν παίζω αυτού του είδους τη μουσική. Εγώ κάνω τους ανθρώπους να χορεύουν».

Στο Μέλκον άρεσε πολύ το ψάρεμα και πολλά απογεύματα πήγαινε στον κόλπο του Sheepshead για να ψαρέψει, ενώ ήταν και πολύ καλός μάγειρας. Γνώριζε μάλιστα πολλές συνταγές για ψάρια, τις οποίες είχε μάθει κατά την παραμονή του στην Ελλάδα. Επίσης του άρεσε να μαγειρεύει φασολάκια και συχνά φώναζε τους φίλους του να τους κάνει το τραπέζι. Η μέρα του ήταν ελεύθερη, αφού η δουλειά του ξεκινούσε μετά τις δέκα το βράδυ και μερικά απογεύματα παρακολουθούσε θεατρικές παραστάσεις και βαριετέ. Αγαπημένη του ταινία, όπως και της γυναίκας του7, ήταν το «Ποτέ την Κυριακή» (1960) γιατί τους θύμιζε τη ζωή τους στην Αθήνα. Συμμετέχει μάλιστα με το ούτι του στη μουσική της ταινίας μαζί με αμερικανική ορχήστρα υπό τη διεύθυνση του Don Costa. Για να συμμετέχει στην ηχογράφηση αυτή, έγινε μέλος της ένωσης μουσικών Musicians Union Local 802. Το 1952 παθαίνει έμφραγμα και κατόπιν εντολής του γιατρού του σταματάει να δουλεύει για ένα χρόνο. Ήταν ο πιο δύσκολος χρόνος γι' αυτόν αλλά και για το στενό οικογενειακό του κύκλο. Ζητούσε απεγνωσμένα την επιβράβευση και την προσοχή που είχε συνηθίσει να εισπράττει από τους θαυμαστές του. Προσπαθούσε επίσης να απασχολείται με δουλειές του σπιτιού, όπως να περιποιείται τον κήπο, αλλά δυσκολευόταν ιδιαίτερα στο διαφορετικό τρόπο ζωής του. Το 1955 αγοράζει ένα αυτοκίνητο μάρκας Buick, το οποίο πρόσεχε σαν παιδί του. Η μουσική ωστόσο παρέμενε πάντα η πρώτη του αγάπη. Σε συνέντευξή του στον Nick Kenny8, αναφέρει πως νιώθει το ούτι του σαν ερωμένη που ανταποκρίνεται ψυχρά εάν την αγνοήσεις. Την τελευταία δεκαετία της ζωής του, έχει σταματήσει εντελώς το κάπνισμα και το ποτό και εργάζεται μόνο τα Σαββατοκύριακα. Μετά από κάποια μικρά εμφράγματα και με πολύ επιβαρυμένη πλέον υγεία, πεθαίνει το 1963 στο σπίτι του στην Αστόρια.

2. Η μουσική του παρουσία μέσω της δισκογραφίας

Οι πληροφορίες για την περίοδο του γραμμοφώνου, στην οποία αντιστοιχεί χρονολογικά η καλλιτεχνική δράση του Μάρκου Μέλκον, είναι λιγοστές. Ωστόσο, μια από τις σημαντικότερες πηγές από τις οποίες μπορούμε να αντλήσουμε σχετικά στοιχεία στις μέρες μας, είναι οι ίδιοι οι δίσκοι γραμμοφώνου. Μέσω λοιπόν της ακρόασης πολλών ηχογραφήσεων στις οποίες συμμετέχει ο περίφημος ουτίστας αλλά και της ανάγνωσης των ετικετών των αντίστοιχων δίσκων, προέκυψαν διάφορα χρήσιμα συμπεράσματα σχετικά με τη μουσική δραστηριότητα του Μέλκον. Σύμφωνα με την αναφερόμενη μεθοδολογία έρευνας, η δισκογραφία του μπορεί να χωριστεί σε δύο περιόδους:

Πρώτη περίοδος

Από το 1917 παρατηρείται στην Αμερική μεγάλη άνθηση της δισκογραφίας, που διακόπτεται απότομα από το οικονομικό κραχ του 1929. Μέσα στο διάστημα αυτό, και πιο συγκεκριμένα από το 1921 μέχρι το 1928, ο Μέλκον ζει, δρα και εργάζεται εκεί ενεργά, αφήνοντας πίσω του τις πρώτες ηχογραφήσεις δίσκων του. Ο Μέλκον εντοπίζεται για πρώτη φορά ως τραγουδιστής με το όνομα Hanende Melkon Effendi, στην εταιρεία M.G.Parsekian. Η ηχογράφηση αυτή κυκλοφόρησε δύο φορές στις αρχές της δεκαετίας του '20 από την παραπάνω εταιρεία, με αριθμό καταλόγου 516 και 536. Με τους ίδιους αριθμούς καταλόγου κυκλοφόρησε επίσης από την εταιρεία Pharos9. Την ίδια χρονική περίοδο, τον συναντάμε επίσης ως τραγουδιστή σε δίσκο της εταιρείας Harry's Oriental Records με αριθμό 672. Στην ηχογράφηση αυτή τον συνοδεύει στο βιολί ο Kemany Harry Hasekian, στον οποίο άνηκε μάλιστα η δισκογραφική εταιρεία και ο οποίος φαίνεται να είναι από τους πρώτους του συνεργάτες στη δισκογραφία. Την ίδια περίοδο εντοπίζεται δίσκος της εταιρείας Yerprad10, στου οποίου την ετικέτα αναγράφει τη συμμετοχή του Αρμένιου τραγουδιστή Kaspar Janjanian με συνοδεία των μουσικών Harry & Melcon. Στην ηχογράφηση αυτή δεν ακούγεται ούτι, ενώ διακρίνονται μόνο κλαρίνο και βιολί. Στο βιολί, όπως προκύπτει από τα επιφωνήματα που ακούγονται στη διάρκεια της ηχογράφησης, είναι ο συνεργάτης του Μάρκου Μέλκον, Harry Hasekian. Ωστόσο, δεν έγινε δυνατόν να εξακριβωθεί απόλυτα, εάν συμμετέχει όντως ο Μάρκος Μέλκον στην εν λόγω ηχογράφηση.

Μια από τις πρώτες συνεργασίες του Μέλκον στην Αμερική ήταν αυτή με τον αρμένικης καταγωγής βιολιστή Reuben Sarkisian, από την οποία όμως δεν προέκυψαν εμπορικές ηχογραφήσεις11. Η ορχήστρα, μεταξύ άλλων μουσικών, αποτελούταν από την εξαίρετη παραδοσιακή τραγουδίστρια , αρμενικής καταγωγής και σύζυγο του Reuben, Vart Sarkisian και τον Garbis Bakirgian στο κανονάκι. Την αναφερόμενη πρώτη περίοδο της δισκογραφίας του Μέλκον, δεν μπορεί να εξακριβωθεί σε ποιους δίσκους συμμετέχει ο ίδιος ως ουτίστας, γιατί συνήθως, εκτός από το όνομα του τραγουδιστή, δεν αναγράφονταν στις ετικέτες τα πλήρη στοιχεία των υπολοίπων συντελεστών της ηχογράφησης. Παρόλα αυτά, είναι σχεδόν βέβαιο ότι συμμετέχει σε πολλές. Ενδεικτικά αναφέρουμε το τραγούδι με τίτλο «A Benim Birijighim» (Parsekian-541), στο οποίο κατά τη διάρκεια της εισαγωγής, στο σόλο ταξίμι με ούτι, ακούγεται το επιφώνημα: «γιασά, Μάρκο». Από τους βασικούς του συνεργάτες, την περίοδο αυτή, ήταν ο Αχιλλέας Πούλος και ο Nishan Sedefjian, στο βιολί12. Σε κάποιες ηχογραφήσεις, μάλιστα, ακούγεται ταυτόχρονη ερμηνεία από τους δυο ουτίστες, όπως για παράδειγμα στο «Cahve Yemenden Canto» (Pharos 801). Οι εταιρίες, στις οποίες μπορούμε να εντοπίσουμε ηχογραφήματα των παραπάνω μουσικών είναι οι Columbia, Victor, M.G.Parsekian και Pharos. Επίσης, είναι πολύ πιθανόν ο Μέλκον να συμμετείχε ως ουτίστας στις τελευταίες ηχογραφήσεις της εταιρείας Panhellenion, σε τραγούδια της μεγάλης τραγουδίστριας Κούλας Αντωνοπούλου, γνωστής ως «Κα Κούλα». Στις ηχογραφήσεις αυτές, που έγιναν στις αρχές του 1925, ο τρόπος παιξίματος του ουτίστα θυμίζει ιδιαίτερα το χαρακτηριστικό τρόπο παιξίματος του Μέλκον και ένα επιπλέον επιχείρημα μπορεί να θεωρηθεί πως η Κα Κούλα συχνά φωνάζει «Γεια σου Μάρκο». Το ρεπερτόριο είναι κατά βάση μικρασιάτικο και συμμετέχουν ο Κωνσταντίνος Μαύρος στο βιολί και ο Μάνος Ζερβέλης στο τσίμπαλο.

Μεγάλο ενδιαφέρον έχουν ακόμα κάποιες ηχογραφήσεις, τις οποίες πραγματοποίησε μαζί με το λυράρη και τραγουδιστή Χαρίλαο Πιπεράκη ή Κρητικό στην εταιρεία Pharos, το διάστημα 1926-27. Πρόκειται για κομμάτια κρητικής μουσικής και «πρώιμου» ρεμπέτικου, στα οποία ο Μέλκον παίζει ούτι σε «ρόλο» κρητικού σολιστικού λαούτου. Η εν λόγω δισκογραφική συνεργασία εντοπίστηκε ξανά αρκετά χρόνια αργότερα, σε κομμάτια της δεκαετίας του 1940. Αξιοσημείωτο είναι ότι, την πρώτη περίοδο της δισκογραφίας του, ο Μέλκον είχε ενεργό ρόλο στα μουσικά δρώμενα της δισκογραφίας, κυρίως ως ουτίστας, ενώ ως τραγουδιστής ηχογράφησε μόλις δύο κομμάτια· γεγονός μάλιστα το οποίο αγνοείτο από την κόρη του.

Δεύτερη περίοδος

Από το 1929 μέχρι το 1940, η δισκογραφία στην Αμερική πνέει τα λοίσθια, εξαιτίας της γενικότερης οικονομικής κρίσης. Την περίοδο εκείνη, πραγματοποιούνται πολλές ανατυπώσεις δίσκων στις ΗΠΑ από ηχογραφήσεις που έχουν γίνει από δισκογραφικές εταιρίες εκτός Αμερικής. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η ζήτηση για εγχώριες ηχογραφήσεις να είναι μειωμένη. Ο Μάρκος ξαναμπαίνει δυναμικά στο χώρο της δισκογραφίας στις 15/2/193713 με το γνωστό τραγούδι «Oglan-Oglan» στην εταιρεία Orthophonic, το οποίο γίνεται μεγάλη επιτυχία. Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει η κόρη του:14"...το Oglan-Oglan έγινε μεγάλο «σουξέ» σε όλη τη χώρα."

Λίγο αργότερα ο Μέλκον ηχογραφεί ως τραγουδιστής τα πρώτα του τραγούδια στην ελληνική γλώσσα, πάντα συνοδευόμενος από το ούτι του, στις εταιρίες Liberty, Orientale και Me-Re. Συνεχίζει να ηχογραφεί στην εταιρεία Balkan – του Αλβανού μουσικού Ajdin Asslan, η οποία αποτελεί τη συνέχεια της εταιρείας Me-Re – καθώς και στις εταιρίες Metropolitan και Kaliphon. Οι μουσικοί οι οποίοι συμμετέχουν σε αυτές τις ηχογραφήσεις είναι ο Αθανάσιος Ζέρβας και Nick Doneff στο βιολί, και ο Garbis Bakirgian στο κανονάκι. Στο διάστημα αυτό συνεργάζεται δισκογραφικά με τραγουδιστές διαφόρων εθνικοτήτων όπως οι: Βιργινία Μαγκίδου, Αμαλία Βάκα, Αγγελική Καραγιάννη, Κατίνα Καρά, Χαρίλαος Πιπεράκης ή Κρητικός, Βικτωρία Χαζάν, Jimmy Nazarethian, Madlen Araradian, Mary Vartanian (Sugar Mary), Vahit Artan, Zeki Arikan, Ali Fasih Tekin συνοδεύοντάς τους με το ούτι του.Συνεργάζεται επίσης με τους μουσικούς Nishan Sedefjian στο βιολί, Ιωάννη Παππά, Κώστα Γκαντίνη και Arif Vecdi στο κλαρίνο, και Θεόδωρο Κάππα στο κανονάκι. Είναι επίσης γνωστό ότι μέσα στη δεκαετία του '50 συνεργάστηκε με την τραγουδίστρια Ρόζα Εσκενάζυ, με την οποία ωστόσο δεν πραγματοποίησε εμπορικές ηχογραφήσεις. Η κόρη του, Rose Hagopian-Mozian-Alemsherian, χαρακτηριστικά αναφέρει για την ηχογράφηση του πρώτου δίσκου της εταιρείας Kaliphone:
"Θυμάμαι μια φορά όταν ο πατέρας μου με πήρε μαζί του στο στούντιο. Ηχογραφούσαν το κομμάτι «Pusgullu Bela». Η γυναίκα που έπαιζε τραμπούκα είχε τρακ και έχανε το ρυθμό. Τη στιγμή που όλοι ακούγανε την ηχογράφηση στο χώρο ελέγχου του στούντιο, άρχισα να παίζω πάνω στο κομμάτι, θεωρώντας ότι δεν με ακούει κανείς. Ο πατέρας μου βγήκε έξω και αμέσως άφησα την τραμπούκα πιστεύοντας ότι έχει θυμώσει μαζί μου. Αντιθέτως, μου είπε «Εσύ θα παίξεις!». Ήταν θρύλος να γίνεις μέρος του κόσμου του. Έτσι, σαν νέο κορίτσι κέρδισα 5$ για κάθε πλευρά δίσκου!"

Ο Μέλκον τραγούδησε αρμένικα, τούρκικα και ελληνικά τραγούδια και παράλληλα μιλούσε και τις τρεις αυτές γλώσσες πολύ καλά. Σύμφωνα μάλιστα με μαρτυρία της κόρης του, οι Έλληνες τον θεωρούσαν Έλληνα λόγω του αυθεντικού του ύφους. Ως ουτίστας, έπαιζε μουσική της ευρύτερης περιοχής της Μεσογείου, όπως: αραβικά, τούρκικα, αρμένικα, ελληνικά, σεφαραδίτικα (ισπανοεβραϊκά) και πιθανόν να έχει συμμετάσχει σε ηχογραφήσεις βουλγάρικων και αλβανικών τραγουδιών. Έχει ερμηνεύσει παραδοσιακά τραγούδια, δικές του συνθέσεις, καθώς και τραγούδια Ελλήνων και Τούρκων συνθετών. Στη δισκογραφία γραμμοφώνου δεν αναφέρεται πουθενά ως συνθέτης, ωστόσο είναι ιδιαίτερα πιθανό να έχει ηχογραφήσει και δικά του κομμάτια. Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αποτελεί το τραγούδι με τίτλο «Το παράπονο του Μάρκου», του οποίου ο στίχος μας παραπέμπει στη δημιουργία ενός αυτοβιογραφικού τραγουδιού από τον ίδιο15.

Είμαι ένα ντερβισάκι, αχ το λέγω
που με διώξαν απ' τη Σμύρνη κι όλο κλαίγω
και το ρίχνω στο μεθύσι και φουμάρω και χασίσι
στο καφέ-αμάν, αχ γιαβρούμ, αμάν.

Όταν παίζω ταξιμάκι μερακιώνω
την πατρίδα μου θυμάμαι κι όλο λιώνω
πότε φτώχεια πότε πλούτη, παίζω με μεράκι ούτι
στο καφέ-αμάν, αχ γιαβρούμ, αμάν.

Τελικά ο Μάρκος Μέλκον, ως τραγουδιστής εντοπίζεται σε 56 ηχογραφήσεις, από τις οποίες οι 24 είναι ελληνικά τραγούδια. Ως ουτίστας, υπολογίζεται ότι έχει συμμετάσχει σε περίπου 200 ηχογραφήσεις. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ταξίμια του Μέλκον, μέσα από τα οποία αναδεικνύονται, αφενός η δεξιοτεχνία του παιξίματός του και αφετέρου η βαθιά γνώση των ανατολικών μουσικών δρόμων (μακάμ). Είναι αξιοσημείωτο ότι τα σόλο ταξίμια που μάς έχει αφήσει, τα οποία αριθμούνται σε περισσότερα από 10, είναι όλα σε διαφορετικούς δρόμους.

Η τελευταία δισκογραφική δουλειά του Μέλκον πραγματοποιήθηκε το έτος 1957 στη Βοστόνη. Πρόκειται για το μοναδικό του δίσκο στις 33 στροφές και είναι η πρώτη φορά όπου αναφέρεται ως συνθέτης. Ο γαμπρός του, Roger Mozian, τρομπετίστας της τζαζ, έκανε τη μουσική παραγωγή αυτού του δίσκου, ο οποίος είχε τίτλο «Hi-Fi in Asia Minor»16. Στις ηχογραφήσεις αυτές αποτυπώνεται με μεγάλη αμεσότητα η ξεσηκωτική διάθεση και το κέφι που χαρακτήριζε τον τρόπο παιξίματος των μουσικών που εργάζονταν στα νυχτερινά κέντρα της όγδοης λεωφόρου της Νέας Υόρκης. Οι μουσικοί που συμμετέχουν στη συγκεκριμένη ηχογράφηση είναι οι Ahmet Yatman (κανονάκι), Κώστας Σεβαστάκης και Ιωάννης Παππάς (κλαρίνο), Nick Doneff (βιολί), Gary Alexanian (τραμπούκα). Στην ηχογράφηση επίσης παραβρισκόταν ο Harry Minassian, ένας γνωστός ουτίστας και τραγουδιστής της εποχής, ο οποίος χτυπάει παλαμάκια στο τσιφτετέλι17. Την ίδια περίοδο ο γαμπρός του Μέλκον, είχε συνθέσει ένα κομμάτι με τίτλο «Asia Minor» για ούτι και ορχήστρα. Το ηχογραφήσανε μαζί, αλλά εκδόθηκε 40 χρόνια μετά στο CD «Marko Melkon»18. Κατά την ηχογράφηση, χρειάστηκε μάλιστα να σχηματιστούν ειδικοί τοίχοι, διότι ο Μέλκον δεν μπορούσε να ακούσει το ούτι του όταν έπαιζαν τα υπόλοιπα όργανα.

Λίγο μετά το θάνατο του Μέλκον κυκλοφόρησε ο δίσκος 33 στροφών με τίτλο «Music From Turkey - Marko Melkon and his Ensemble»19, ο οποίος αποτελείται από επανεκδόσεις ηχογραφήσεων 78 στροφών της εταιρείας Metropolitan. Αντίστοιχες ηχογραφήσεις έχουν επανακυκλοφορήσει τα τελευταία χρόνια σε δυο προσωπικά του άλμπουμ20, αλλά και σε διάφορες άλλες συλλογές.

3. Δισκογραφία Μάρκου Μέλκον

Ο Μέλκον ως τραγουδιστής
Εταιρεία	Αριθμός Δίσκου	Τίτλος	Ορχήστρα
M.G.PARSEKIAN (PHAROS)	516	Endamin-Huzam Sharky
M.G.PARSEKIAN (PHAROS)	536	Endami Hayalin
HARRY'S ORIENTAL	672-A	Hidjaz Canto Daghda Fustik
ORTHOPHONIC	S-2831	Oglan Oglan
ORIENTALE	6605	Μεμέτης	Αθανάσιος Ζέρβας (βιολί)
BALKAN	806	Σε αγαπώ Θεός το ξέρει	Αθανάσιος Ζέρβας* (βιολί)
BALKAN	806	Ήθελα ναρθώ το βράδυ	Αθανάσιος Ζέρβας* (βιολί)
BALKAN	807	Έχω μεράκι έχω νταλγκά	Αθανάσιος Ζέρβας* (βιολί)
BALKAN	807	Αχ, δεν είναι κρίμα	Αθανάσιος Ζέρβας* (βιολί)
BALKAN	811	Πέντε Έλληνες στον Άδη	Αθανάσιος Ζέρβας (βιολί)
BALKAN	811	Ο καψούρης	Αθανάσιος Ζέρβας (βιολί)
BALKAN	822	Σακραμέντο-Βόστον-Ν.Υόρκη	Αθανάσιος Ζέρβας* (βιολί)
BALKAN	822	Όσο βαθιά είναι η θάλασσα	Αθανάσιος Ζέρβας* (βιολί)
BALKAN	823	Χιώτισσα	Αθανάσιος Ζέρβας* (βιολί)
BALKAN	823	Το παράπονο του Μάρκου	Αθανάσιος Ζέρβας* (βιολί)
BALKAN	4001	Oglan yalanlar duzme	Αθανάσιος Ζέρβας* (βιολί)
BALKAN	4001	Nazli kadin	Αθανάσιος Ζέρβας* (βιολί)
BALKAN	4002	Capkin capkin bakazsin	Αθανάσιος Ζέρβας* (βιολί)
BALKAN	4003	Oglan oglan	Αθανάσιος Ζέρβας* (βιολί)
BALKAN	4004	Halis arap kizi ( Αραπίνα μου σκερτσόζα )	Αθανάσιος Ζέρβας (βιολί), Garbis Bakirjian (κανονάκι)
BALKAN	4004	Beyazin Adi Var, Esmerin Tadi Var	Αθανάσιος Ζέρβας (βιολί), Garbis Bakirjian (κανονάκι)
BALKAN	4006	Nihavent Sarki, Yanaklarin Gul Osun	Αθανάσιος Ζέρβας (βιολί), Garbis Bakirjian (κανονάκι), Arif Vecdi (κλαρίνο)
BALKAN	4006	Usak Sarki Guzelsin, Bir Gul Gibi	Αθανάσιος Ζέρβας (βιολί), Garbis Bakirjian (κανονάκι), Arif Vecdi (κλαρίνο)
KALIPHON	D-700	Pusgullu Bela, Yeni Canto	Nick Doneff (βιολί), Rose Alemserian (Trambuka)
KALIPHON	D-701	Geozlerinden Bellidir, Arab Oiun Havasi, Canto	Nick Doneff (βιολί)
KALIPHON	D-702	Raki Itcher Itcher	Nick Doneff (βιολί), Garbis Bakirjian (κανονάκι)
KALIPHON	D-703	Olmaz Ilach	Nick Doneff (βιολί)
KALIPHON	D-704	Dokoumaji Kiz	Nick Doneff (βιολί), Garbis Bakirjian (κανονάκι)
KALIPHON	D-705	Sheker Oglan	Nick Doneff (βιολί), Garbis Bakirjian (κανονάκι)
KALIPHON	D-713	Kadife
KALIPHON	D-713	O Nasel Geozler Edi
KALIPHON	D-714	Gidegeksin Gurbet Ele, Ouin Halk Sackisi	Nick Doneff (βιολί)
KALIPHON	D-714	Su Dere Bastan Basa, Diar Bekerli -Ouin	Nick Doneff (βιολί)
KALIPHON	D-715	Galatada Todoraki Doldour, Doldour Ver Yanaki
KALIPHON	D-715	Vurma Aoudgi Vurma
KALIPHON	D-724	Allan Gel	Nick Doneff (βιολί)
KALIPHON	D-724	Ekinim Harmanim Yok	Nick Doneff (βιολί)
KALIPHON	D-750	Μικρή καμωματού	Nick Doneff (βιολί), Βιργινία Μαγκίδου* (τραμπούκα )
KALIPHON	D-751	Ανάψετε και σβήσετε τα σπαρματσέτα	Nick Doneff (βιολί), Βιργινία Μαγκίδου* (τραμπούκα )
KALIPHON	D-752	Τριγυρνώ σαν την νυχτερίδα	Nick Doneff (βιολί)
KALIPHON	D-752	Τα ούλα σου	Nick Doneff (βιολί)
KALIPHON	D-757	Γιατί με γέλασες	Nick Doneff (βιολί)
KALIPHON	D-757	Ό,τι ζητήσεις θα το βρεις	Nick Doneff (βιολί)
LIBERTY	23	Τσακιτζής
LIBERTY	41	Το ασκέρ
LIBERTY	41	Σε δύo αγάπες έμπλεξα
LIBERTY	42	Ο Μυλωνάς	Δις Μαρία (τραγούδι)
LIBERTY	43	Τρελή ναζού μου
METROPOLITAN	192	Μες την Αθήνα τριγυρνάς	Αθανάσιος Ζέρβας* (βιολί)
METROPOLITAN	192	Του Μάρκου τον τεκέ	Αθανάσιος Ζέρβας* (βιολί)
METROPOLITAN	2001	Martinim Omuzumda	Victoria Hazan (τραγούδι), Nick Doneff (βιολί), Θεόδωρος Κάππας (κανονάκι)
METROPOLITAN	2004	Degirmenci	Victoria Hazan (τραγούδι), Nick Doneff (βιολί)
METROPOLITAN	2004	Bahce Duvarin Acdi	Victoria Hazan (τραγούδι), Nick Doneff (βιολί)
METROPOLITAN	2005	Seviyorum Ayipmidir, Usak Sarki
METROPOLITAN	2006	Yandim Yandim Yaniyorum Ben, Cifte Telli Oynn Ucun
METROPOLITAN	2007	Bu Gece Camlarda, Kalsak Ne Olur
METROPOLITAN	2008	Hepsi Yalandir

Μέλκον - Σόλο ούτι
Εταιρεία	Αριθμός Δίσκου	Τίτλος	Ορχήστρα
PHAROS	806	Oushak Taksim
PHAROS	806	Shed Araban Taksim (With Soultanieh)
PHAROS	808	Huseini
PHAROS	808	Oushak Taxim
BALKAN	4002	Hanim oyunu	Αθανάσιος Ζέρβας* (βιολί)
BALKAN	4003	Cifte telli	Αθανάσιος Ζέρβας* (βιολί)
KALIPHON	D-700	Huzam Taksim
KALIPHON	D-701	Rast Taksim
KALIPHON	D-702	Hicaz Taksim
KALIPHON	D-703	Chifte Telli	Nishan Sedefjian (βιολί)
KALIPHON	D-767	Απτάλ χαβασί	Nick Doneff* (βιολί), Ιωάννης Πάπας* (κλαρίνο)
KALIPHON	D-767	Πολίτικο χασάπικο	Nick Doneff* (βιολί), Ιωάννης Πάπας* (κλαρίνο)
KALIPHON	D-768	Μεβλανέ συρτό	Nick Doneff* (βιολί), Ιωάννης Πάπας* (κλαρίνο)
KALIPHON	D-768	Καρακάς βαρύ ζεϊμπέκικο	Nick Doneff* (βιολί), Ιωάννης Πάπας* (κλαρίνο)
KALIPHON	D-769	Μεγαρίτικο συρτό	Nick Doneff* (βιολί), Ιωάννης Πάπας* (κλαρίνο)
KALIPHON	D-769	Σμυρναίικο ζεϊμπέκικο	Nick Doneff* (βιολί), Ιωάννης Πάπας* (κλαρίνο)
LIBERTY	43	Νεβά ταξίμ
METROPOLITAN	2005	Gargiar Taksim
METROPOLITAN	2006	Nehavent Taksim
METROPOLITAN	2007	Hicazkar Kurdi
METROPOLITAN	2008	Sirf Hicazkar

* Με τις επισημάνσεις, αναφέρονται μουσικοί των οποίων η συμμετοχή εκτιμάται από την ακρόαση των ηχογραφήσεων και όχι από γραπτές πηγές.

Παραπομπές

Οι πληροφορίες για τη ζωή του Μέλκον προέρχονται κατά κύριο λόγο από την αφήγηση της κόρης του στον Harold Hagopian. Βλ. Hagopian-Mozian-Alemsherian, Rose (1999). Marko Melkon. (ένθετο) Traditional Crossroads 1116490, CD.
Ο Αχιλλέας Πούλος ήταν ουτίστας και εξαίρετος τραγουδιστής ελληνικού και τούρκικου ρεπερτορίου, με περισσότερες από εκατό ηχογραφήσεις στις ΗΠΑ, τη χρονική περίοδο 1919-29. Γεννήθηκε στις 22 Ιουλίου 1893 στο Balikeser της Μικράς Ασίας και ήταν ελληνικής καταγωγής. Βλ. Κουρούσης, Σταύρος (2009). «Μανώλης Καραπιπέρης.» Λαϊκό Τραγούδι. τχ.26, σ.24-5.
Το καφενείο ήταν ένα σημαντικό κοινωνικοπολιτιστικό κέντρο της εποχής, όπου συχνά οι θαμώνες ψυχαγωγούνταν με ζωντανή μουσική και χορό.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1920, οι εταιρίες δισκογραφίας στην Αμερική βρίσκονταν σε άνθηση και ηχογραφούσαν ρεπερτόριο διαφόρων εθνικοτήτων. Ο Μέλκον, ο οποίος συμμετείχε ήδη στα γενικότερα μουσικά δρώμενα της χώρας, προσκάλεσε το φίλο του, Garbis Bakirgian, να έρθει στην Αμερική με σκοπό να συνεργαστούν. Βλ. Hagopian, Harold G. (1996). Armenians on 8th Avenue. (ένθετο) New York: Traditional Crossroads 4279, CD.
Διασώζεται ζωντανή ηχογράφηση από το κέντρο Club Zara. Βλ. www.armenianmusicarch.com
Ένα από τα πιο φημισμένα νυχτερινά κέντρα την εποχή εκείνη στην 11η λεωφόρο της Νέας Υόρκης, στο οποίο εμφανίζονταν διάσημοι καλλιτέχνες όπως ο Frank Sinatra.
Τη δεκαετία του '50 η γυναίκα του Μέλκον εργαζόταν ως επιπλοποιός.
Σημαντικός Αμερικανός δημοσιογράφος, συγγραφέας και παραγωγός ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών εκπομπών (1895-1975).
Οι ηχογραφήσεις με αριθμούς καταλόγου 501 έως 540 των εταιριών M.G.Parsekian και Pharos, είναι οι ίδιες και έχουν ίδιο αριθμό μήτρας.
Yerprad 1002Α/179Α, 1002Β/180Β. Βλ. ετικέτες δίσκων
Summers, Keith (1983). "Reuben Sarkisian". Musical Traditions No.1. Article MT116. www.mustrad.org.uk/articles/reuben.htm, 4/12/2009
Βλ. Hagopian, Harold G. (1996). Armenians on 8th Avenue. (ένθετο) New York: Traditional Crossroads 4279, CD, σ.6. και Spottswood, Richard K. (1990). Ethnic Music on Records: A Discography of Ethnic Recording Produced in the United States - 1893 to 1942. Volume 3, Eastern Europe. USA: University of Illinois Press. σ.1210-13.
Spottswood (ό.π.) σ.2521.
Hagopian-Mozian-Alemsherian, Rose (1999). Marko Melkon. (ένθετο) Traditional Crossroads 1116490, CD.
Ο Π. Κουνάδης υποστηρίζει ότι το τραγούδι «Είμαι ένα δερβισάκι», γνωστό ως «Προσφυγάκι» είναι σύνθεση του Βαγγέλη Παπάζογλου, το οποίο ωστόσο δεν εντοπίζεται στη δισκογραφία γραμμοφώνου. Βλ. Κουνάδης, Παναγιώτης (1988). Μάρκος Μέλκον. (ένθετο) Αφοι Φαληρέα ΑΦ96, LP. [β΄ έκδοση: 1992, Lyra 4640, CD.]
Hi-Fi in Asia Minor: Decca Records, DL9061, LP, 1965.
Η τελευταία πληροφορία είναι από τον κλαριντζή Malcolm Barsamian.
Βλ. υπ.20β., κομμάτι 21.
Music From Turkey - Marko Melkon and his Ensemble: Fiesta FLP1418, LP, 1965.
α. Μάρκος Μέλκον: Αφοι Φαληρέα 96, LP, 1988. (β΄ έκδοση: Lyra 4640, CD, 1992).
β. Marko Melkon: Traditional Crossroads 1116490, CD, 1999.

Ευχαριστούμε τους Σταύρο Κουρούση και Ara Dikjian για τις χρήσιμες πληροφορίες τους και τη Μαριάνθη Λιουδάκη για τη βοήθεια στην επιμέλεια του κειμένου.