ΡΟΖΑ ΕΣΚΕΝΑΖΥ
Κωνσταντινούπολη 1883 (;) --Αθήνα 2/12/1980
Τραγουδίστρια--συνθέτης--στιχουργός

Ανήκει στους μύθους του Ελληνικού τραγουδιού η εκπληκτική αυτή τραγουδίστρια και χορεύτρια ανατολικών χορών. Ακόμα και η χρονολογία γεννήσεώς της είναι ένα πρόβλημα, που σχετίζεται με την εν γένει πορεία της στο χορό και το τραγούδι, αφού ήταν ένα από τα μακροβιότερα πρόσωπα του χώρου των καλλιτεχνών. Εάν οι αναμνήσεις του Μιχάλη Σέμση, γυιού του Δημήτρη είναι σωστές, τότε η Ρόζα πρέπει να είχε μια διαφορά 2--3 χρόνων με τον περίφημο Σαλονικιό , που πρέπει να γεννήθηκε μεταξύ 1881 και 84. Επομένως η Ρόζα θα ήταν γεννημένη μεταξύ 83 και 87.
Γεννήθηκε στην Πόλη απο γονείς Εβραικής καταγωγής και προς το τέλος του προηγούμενου αιώνα, βρέθηκε με την οικογένειά της στη Θεσσαλονίκη. Από μικρή έκανε προσπάθειες να προσεγγίσει τον χώρο του τραγουδιού και του χορού, αλλά συναντούσε την άρνηση της οικογένειάς της. Πάντως είναι βέβαιο ότι γύρω στα 1910 αρχίζει να εμφανίζεται επαγγελματικά σε κέντρα και σε θεατρικές παραστάσεις, κυρίως σαν χορεύτρια και λιγώτερο σαν τραγουδίστρια. Αυτή η περίοδος (1910--1925) είναι και η πλέον σκοτεινή της ζωής της, αφού τα επόμενα χρόνια  έκρυβε --σαν όλες σχεδόν τις γυναίκες-- τον πραγματικό χρόνο γεννήσεώς της, με αποτέλεσμα να μεταθέτει γεγονότα κατά μία 20ετία περίπου. Από τα μέσα της δεκαετίας του '20 έρχεται στην Αθήνα και αρχίζει να τραγουδά στα στέκια των μουσικών της προσφυγιάς και γρήγορα γνωρίζεται με τα ονόματα του χώρου. Το 1928--29 πραγματοποιεί τις πρώτες ηχογραφήσεις τραγουδιών (παραδοσιακά και αμανέδες) και απο το 1930 με την έναρξη λειτουργίας του εργοστασίου της COLUMBIA, αρχίζει τη συνεργασία της με τους μεγάλους συνθέτες της Σμύρνης και της Πόλης. Πρώτος ο Παναγιώτης Τούντας, που εμπιστεύεται μερικά απο τα καλλίτερα ρεμπέτικά του και ακολουθούν ο Κώστας Σκαρβέλης, ο Ιάκωβος Μοντανάρης, ο Ιωάννης Δραγάτσης ( ή Ογδοντάκης), ο Κώστας Τζόβενος, ο Σπύρος Περιστέρης, ο Κώστας Καρίπης, ο Γρηγόρης Ασίκης, ο Σωτήρης Γαβαλάς, ο Μανώλης Χρυσαφάκης, ο Βαγγέλης Παπάζογλου και άλλοι. Φυσικά και οι μόνιμοι συνεργάτες της στο πάλκο Αγάπιος Τομπούλης και Δημήτρης Σέμσης, που για χρόνια ήταν καλλιτεχνικό ζευγάρι. Στη δεκαετία του '30 συνεργάστηκε με όλες τις δισκογραφικές εταιρείες και πέρασε στις 78' στροφές περίπου 250 ρεμπέτικα και αμανέδες. Αν υπολογίσουμε και τα δημοτικά ίσως η παρουσία της Ρόζας στις 78' να ξεπερνάει τα 500 τραγούδια, αριθμός ρεκόρ για μια δεκαετία. Μετά τον πόλεμο,  διατήρησε την φήμη της, ηχογράφησε ένα μικρό αριθμό τραγουδιών στην Ελλάδα  και πολύ περισσότερα κατά τις περιοδείες της στην  Κωνσταντινούπολη και στην Αμερική που βρέθηκε πολλές φορές στη δεκαετία του '50. Μέχρι την δεκαετία του '60 δηλ.κοντά στα 80 της, ήταν σε πλήρη φωνητική δραστηριότητα, που διατηρήθηκε για μερικά ακόμη χρόνια. Μόλις γύρω στα 1970-75 χάνει τις δυνατότητες που είχε στη φωνή, αλλά παραμένει μια "αξιόμαχη" χορεύτρια που ξετρελαίνει τον κόσμο στις λίγες εμφανίσεις της σε ειδικές εκδηλώσεις γι αυτήν ή στην τηλεόραση.
Διατήρησε μέχρι το τέλος τις ωραίες ανατολίτικες φορεσιές της (σαλβάρια) που είχε απο τα νεανικά της χρόνια. Η Ρόζα Εσκενάζυ, με μια 80χρονη παρουσία στη μουσική ζωή του τόπου, με πάνω απο 600 δισκογραφημένα τραγούδια--μερικά μάλιστα δικές της συνθέσεις-- πέθανε στο σπίτι της στην Κηπούπολη  Περιστερίου στις 2 Δεκεμβρίου του 1980.
ΑΘΗΝΑ  ΙΟΥΛΙΟΣ 1994
Παν. Κουνάδης

Ελβίρα και Ρόζα Ζαρντινίδη, «Η δική μας Ρόζα Εσκενάζυ…»

Συντάχθηκε απο τον/την ΣΤΟΝ ΝΙΚΟ ΝΙΚΟΛΙΖΑ για το ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΕΠΙΚΑΙΡΑ

Παρασκευή, 30 Ιούλιος 2010 13:54

Η υπερήλικη νύφη της Ρόζας Εσκενάζυ, Ελβίρα Ζαρντινίδη, με την κόρη της Ρόζα Ζαρντινίδη φωτογραφίζονται και μιλούν για πρώτη φορά. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΝΙΚΟ ΝΙΚΟΛΙΖΑ για το Περιοδικό "Επίκαιρα" Η ζωή της μυθικής ερμηνεύτριας των ρεμπέτικων και σμυρνέικων τραγουδιών Ρόζας Εσκενάζυ σε λίγους μήνες θα βρίσκεται στα μεγαλύτερα κινηματογραφικά φεστιβάλ του κόσμου, μιας και η ισραηλινή εταιρεία Sher Productions, με συμπαραγωγό την ΕΡΤ, αποφάσισε να τη μεταφέρει στον κινηματογράφο. Εμπνευστής της είναι ο Ισραηλινός σκηνοθέτης Ρόι Σερ, ο οποίος με τον τίτλο «My Sweet Canary» («Καναρίνι μου Γλυκό») θα δώσει στη Ρόζα Εσκενάζυ και πάλι «ζωή», μεταφέροντάς μας σε όλες τις χώρες στις οποίες έζησε και τραγούδησε η θρυλική Ρόζα. Κωνσταντινούπολη, Τελ Αβίβ, Αίγυπτος, Ελλάδα. Το ντοκιμαντέρ κινείται γύρω από δύο άξονες: ένα χρονολογικό /βιογραφικό που αφορά τη ζωή της Ρόζας και ένα δεύτερο άξονα που επικεντρώνεται στη μουσική της. Μέσα από το οδοιπορικό τριών μουσικών (που προέρχονται από την Τουρκία, το Ισραήλ και τη Βρετανία) και τη συνύπαρξή τους πάνω στο πάλκο με ντόπιους μουσικούς στην Κωνσταντινούπολη, τη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα, επιβεβαιώνεται η άποψη ότι στην τέχνη και τη μουσική δεν υπάρχουν σύνορα. Στο ντοκιμαντέρ –τα γυρίσματά του κρατούν πάνω από ένα χρόνο και έγιναν στις χώρες και στα στέκια που έζησε η Ρόζα– μιλούν άνθρωποι που τη γνώρισαν, που την έζησαν, που μεγάλωσαν με εκείνη. Με μια σημαντική λεπτομέρεια όμως: η ίδια η οικογένειά της, η νύφη της Ελβίρα και η εγγονή της Ρόζα δεν μίλησαν και, όπως λένε, δεν πρόκειται να μιλήσουν ποτέ για την πολυαγαπημένη τους Ρόζα. Ακόμα και σε αυτό το πολύ σημαντικό ντοκιμαντέρ. «Θέλουμε να κρατήσουμε το μύθο της ζωντανό. Όπως θα ήθελε και εκείνη. Κάνουμε μια μικρή παραχώρηση λόγω της ιστορικότητας του περιοδικού και μιλάμε σε εσάς, απλώς για να αποκατασταθεί η μνήμη της», λένε οι δύο πιο στενοί συγγενείς της. Τα τελευταία λόγια που αναφέρει τόσο η νύφη της όσο και η εγγονή της έχουν ιδιαίτερη σημασία. Γιατί μέχρι σήμερα ελάχιστοι γνώριζαν πως η Ρόζα είχε αποκτήσει ένα γιο, τον Παράσχο Ζαρντινίδη. Πώς συνέβη αυτό; Επειδή η Ρόζα δεν γνώριζε την ελληνική γραφή, κάποιοι «δικοί της», επιμελώς μέσα στα δημόσια έγγραφα που ανέφεραν την ταυτότητά της, απέκρυψαν το γάμο της και την ανέφεραν ως «άγαμη». Η Ρόζα, μη γνωρίζοντας τι γράφουν τα έγγραφα, τα υπέγραψε και έτσι έμεινε στην ιστορία ως η «άγαμη Ρόζα Εσκενάζυ». Οι παρακάτω συγκλονιστικές λεπτομέρειες από την πολυτάραχη ζωή της θρυλικής Ρόζας Εσκενάζυ αποκαλύπτονται για πρώτη φορά και θεωρούνται ιστορικά ντοκουμέντα για τους μελετητές του ρεμπέτικου και σμυρνέικου τραγουδιού. Ελβίρα Ζαρντινίδη, «Η πεθερά μου η Ρόζα…» «Εγώ τη Ρόζα τη γνώρισα το 1942, όταν γνώρισα και το γιο της τον Παράσχο και μετέπειτα σύζυγό μου. Δεν ήξερα ότι ήταν ο γιος της Ρόζας. Εκείνη ήταν μεγάλη και τρανή. Ήταν η περίφημη Ρόζα εκείνα τα χρόνια. Είχε κόκκινα μαλλιά, πράσινα μάτια, μεγάλα μάτια, που σε μάγευαν. Αξιοσημείωτο ήταν πώς βαφόταν εκείνα τα χρόνια η Ρόζα τόσο έντονα: είχε ένα μαρμαράκι άσπρο, το λεγόμενο “κόλι”, άναβε πάνω ένα σπίρτο και με ένα μπαμπάκι έπαιρνε τη μουντζούρα και την έβαζε γύρω από τα μάτια της. Η Ρόζα Εσκενάζυ σε εξώφυλλο δίσκου. »Θυμάμαι τότε μέναμε στην οδό Ξούθου, στην Ομόνοια, σε μια πανσιόν, γιατί δεν βρίσκαμε σπίτι να μείνουμε. Ήμουν 15 ετών και δεν θα ξεχάσω ποτέ πώς με αγκάλιασε σαν νύφη της αλλά και την καλοσύνη της. Με αγάπησε πολύ, όπως την αγάπησα κι εγώ. Στο γάμο μας, μάλιστα, μου είχε κάνει δώρο ένα διαμάντι σε μέγεθος καρυδιού. Τότε στο γάμο μας τραγούδησε η Βέμπο, η Δανάη και πολλοί άλλοι ελαφρολαϊκοί τραγουδιστές που η Ρόζα αγαπούσε. Τότε γνώρισα και τη μάνα της τη Φλώρα, η οποία ήταν 95 ετών και την πρόσεχα σαν τα μάτια μου. Κάθε πρωί πηγαίναμε μαζί βόλτες στην Ομόνοια. Ο πεθερός μου ήταν στρατηγός και ο άντρας μου ο Παράσχος ήταν αξιωματικός. »Τότε, λοιπόν, η Ρόζα εργαζόταν σε ένα πολυτελέστατο μαγαζί στη Σόλωνος που λεγόταν “Σερραία”. Θυμάμαι, μάλιστα, που την είχε ερωτευτεί ένας Γερμανός αξιωματικός τότε. Γινόταν χαμός με την ομορφιά και τη φωνή της Ρόζας εκείνα τα χρόνια. Η Ρόζα είχε μεγάλη δράση στον πόλεμο. Προστάτευε τους Έλληνες, τους Εβραίους και τους Άγγλους λόγω της φιλίας που είχε με τους Γερμανούς. Δηλαδή τι έκανε; Επειδή της άρεσαν τα κοσμικά και πήγαινε παντού, μάθαινε τη δράση των Γερμανών και τις επόμενες κινήσεις τους και αυτά τα διοχέτευε στους Εγγλέζους. Όταν οι Γερμανοί αντιλήφθηκαν τη δράση της, συνέλαβαν τη Ρόζα, όπως κι εμένα, και μας έκλεισαν φυλακή. Ο σύζυγός μου, λόγω του ότι ήταν αξιω-ματικός, έφυγε για την Αίγυπτο για να κρυφτεί και επέστρεψε για να με απελευθερώσει», λέει σήμερα η 83χρονη νύφη της Ελβίρα Ζαρντινίδη. «Θυμάμαι τον Τσιτσάνη που ερχόταν εκείνα τα χρόνια και κάνανε πρόβες. Έπαιζε ο Βασίλης μπουζούκι κι η Ρόζα ακουγόταν σε όλη την Ομόνοια. Όταν χωρίσαμε με το γιο της, εκείνη υποστήριξε εμένα. Γιατί εκείνος αποφάσισε να με χωρίσει κι όχι εγώ. Η Ρόζα το είδε αυτό και πήρε το μέρος μου. Μάλιστα, μου ζήτησε να μείνουμε μαζί, αλλά εγώ δεν δέχτηκα. Όμως κάθε μέρα μαγείρευα εγώ και τρώγαμε στο σπίτι της. Όταν πέρασαν τα χρόνια της Κατοχής, οι Γερμανοί τής άφησαν ένα βέλγικο λυκόσκυλο το οποίο το είχαν εκπαιδεύσει για να κάνει όλες τις δουλειές. Έτσι, το κράτησε η Ρόζα και το σκυλί, η Λουξ όπως τη φώναζε η Ρόζα, κάθε πρωί πήγαινε στο μπακάλικο, στο κρεοπωλείο και ψώνιζε σαν άνθρωπος. »Όταν η Ρόζα έφυγε για την Αμερική, της βρήκα καινούριο σπίτι, της το επίπλωσα και όταν ήρθε το βρήκε έτοιμο. Δεν θα ξεχάσω την αγάπη και τη λατρεία που της είχε ο κόσμος. Μάλιστα η Ρόζα μου έλεγε για τη ζωή της πως, όταν πήγαινε στην Αίγυπτο, οι πλούσιοι θαμώνες του κέντρου που τραγουδούσε της πετούσαν διαμάντια, ρουμπίνια και χρυσάφι με τις χούφτες. Όταν ανέβαινε στο πάλκο και τραγουδούσε και χόρευε, το κέντρο έπαιρνε φωτιά». Ρόζα Ζαρντινίδη, «Η γιαγιά μου η Ρόζα Εσκενάζυ…» «Εγώ όλες τις καλές αναμνήσεις από την παιδική μου ηλικία τις έχω από τη γιαγιά μου τη Ρόζα. Θυμάμαι τη γιαγιά πάντα να ζει σε κατοικίες που είχαν μεγάλη έκταση για να έχει μεγάλο κήπο και να ζει με σκυλιά και γατιά. Οτιδήποτε αδέσποτο κυκλοφορούσε στην Αθήνα η γιαγιά το μάζευε και το φρόντιζε. Θυμάμαι τη γιαγιά να με παίρνει από το χέρι και να ανεβαίνουμε μαζί τη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, που ήταν χωματόδρομος εκείνα τα χρόνια, και όλα τα νυχτερινά κέντρα ήταν εκεί συγκεντρωμένα. Κάθε βράδυ, λοιπόν, η γιαγιά τραγουδούσε κι εγώ ήμουν από κάτω αποσβολωμένη και την άκουγα με θαυμασμό. Μάλιστα, στο σπίτι που έκανε πρόβες με κάποιους Τουρκομερίτες, επειδή δεν ήξερε να διαβάζει ελληνικά, με έβαζε να της διαβάζω εγώ τους στίχους. Και τα έπιανε με τη μία. Ήξερε να διαβάζει και να γράφει τούρκικα, ισπανικά, ρώσικα, εβραϊκά αλλά δεν μπόρεσε να μάθει ελληνικά. Από τον μπαμπά μου έμαθε αυτά που έμαθε. Η κορυφαία του ρεμπέτικου και σμυρνέικου τραγουδιού Ρόζα Εσκενάζυ μαζί με τους μόνιμους συνεργάτες της Δημήτρη Σέμση και Αγάπιο Τομπούλη. »Της άρεσε πολύ να μου διηγείται την ιστορία της και αυτό που μου έχει μείνει είναι το ξεκίνημά της στο τραγούδι. Η γιαγιά τότε έμενε στην εβραϊκή κοινότητα της Πόλης. Όπως η ίδια μου έλεγε λοιπόν, ήταν 14 ετών, στο σπίτι της, όταν την άκουσαν απέξω κάποιοι από ένα μπουλούκι θιάσου και της έκαναν πρόταση για να πάει μαζί τους. Μόλις το άκουσαν οι γονείς της, κόντεψαν να τη σκοτώσουν. Κι εκείνη αποφάσισε να το σκάσει και να τους ακολουθήσει. Σε ένα ταξίδι στην Πόλη γνώρισε και τον παππού μου, τον Γιάννη Ζαρντινίδη –το πραγματικό του επώνυμο ήταν Ζαρντίνογλου και καταγόταν από την Καισαρεία της Καππαδοκίας–, ο οποίος ήταν από πολύ πλούσια οικογένεια με μεγάλο όνομα. Την ερωτεύτηκε και την παντρεύτηκε, όμως οι γονείς του δεν την ήθελαν, γιατί τις τραγουδίστριες τις θεωρούσαν πολύ χαμηλής ηθικής. Όταν λοιπόν γέννησε τον μπαμπά μου, τον Παράσχο, τα πεθερικά της της πήραν το παιδί και την έδιωξαν από το σπίτι. Όταν έπειτα έγινε ο ξεριζωμός της Σμύρνης, αυτοί ήρθαν στην Κομοτηνή και μετά στη Θεσσαλονίκη. »Το παιδί μεγαλώνοντας άκουγε για την περίφημη Ρόζα και αποφάσισε να την ψάξει. Σε ηλικία 25 ετών, λοιπόν, ο μπαμπάς μου έψαξε και τη βρήκε. Όμως το είχε πάντα παράπονο, γιατί εκείνη δεν έψαξε να τον βρει και γι’ αυτό υπήρχε και μεγάλη διαμάχη μεταξύ τους. Και η γιαγιά μου όμως είχε μεγάλη πίκρα μέσα της, γιατί ποτέ δεν την αποδέχτηκε η οικογένεια Ζαρντινίδη για νύφη της. »Ωστόσο, θα πρέπει να πούμε κάποιες αλήθειες που ίσως φανούν “περίεργες”. Της Ρόζας δεν της άρεσε πολύ η οικογένεια. Της άρεσε το θέαμα. Μια φορά που την είχα ρωτήσει γιατί δεν ξαναπαντρεύτηκε μου είχε πει: “Είσαι καλά, μπέμπα μου; Γιατί να ξαναπαντρευτώ; Μία φορά παντρεύτηκα από λάθος, πάει και τελείωσε”». Οι τελευταίες στιγμές της Ρόζας… Η ηλικία της Ρόζας ήταν πάντα αδιευκρίνιστη. Όπως λένε σήμερα οι στενότεροι συγγενείς της, η Ρόζα πέθανε σε ηλικία 90 ετών, στις 2 Δεκεμβρίου 1980, στο νοσοκομείο ΚΑΤ. «Η Ρόζα ποτέ δεν μιλούσε για τα χρόνια και την ηλικία της. Τα τελευταία χρόνια της ζωής της είχε πάθει Αλτσχάιμερ. Έπεσε, λοιπόν, μέσα στο σπίτι, έσπασε το πόδι της και την πήγαν στο ΚΑΤ όπου και κατέληξε. Κοντά της ήταν για αρκετά χρόνια ο τελευταίος της σύντροφος, ο Χρήστος, ο οποίος και την έθαψε στο Διμηνιό Κορινθίας. Ο Χρήστος την πρόσεξε πολύ όλα αυτά τα χρόνια και η Ρόζα τον αγάπησε, και για μένα ήταν πολύ συμπαθής όσα χρόνια βλεπόμασταν. Ο Χρήστος ήταν παντρεμένος τότε και η Ρόζα δεν το είχε μάθει αυτό. Μια φορά μάλιστα θυμάμαι που του είχε πει: “Έτσι και μάθω ότι έχεις βρει άλλη γυναίκα, εμείς οι δύο τελειώσαμε”. Η Ρόζα αυτό δεν το έμαθε ποτέ». Αυτά και πολλά άλλα μας αποκάλυψαν –όλες αυτές οι πληροφορίες θα μπορούσαν να χωρέσουν μόνο στις σελίδες ενός βιβλίου– η Ελβίρα και η Ρόζα Ζαρντινίδη, τις οποίες και ευχαριστούμε δημοσίως για την αποκλειστική συνέντευξη που μας παραχώρησαν!