Στέλιος Φουσταλιέρης-- (άρθρο στο διαδικτυακό περιοδικό "η Κλίκα"...)

 

«Το Στελάκι από την Κρήτη», Στέλιος Φουσταλιέρης 1911-1992

Πάνος Καραγιώργος

Νοέμβριος 2008

Ο Στέλιος Φουσταλιεράκης ή Φουσταλιέρης (Ρέθυμνο, 1911-1992) συγκαταλέγεται άξια στις κορυφές της αστικής λαϊκής μουσικής παράδοσης της Κρήτης και συγκεκριμένα της πόλης του Ρεθύμνου. Μια μουσική παράδοση η οποία υπήρξε απόσταγμα μουσικών ζυμώσεων και πολιτισμικών αλληλεπιδράσεων αιώνων, εφάμιλη της μικρασιατικής, αιγαιοπελαγίτικης, με έντονο και το ρεμπέτικο στοιχείο κ.λπ.

Ο Φουσταλιέρης με το (συγκερασμένο) μπουλγαρί του

Ο Φουσταλιέρης ανήκει στους πρωτομάστορες εκείνους, οι οποίοι με το ηχογραφημένο έργο τους καθόρισαν την εξέλιξη της κρητικής μουσικής στα μεταπολεμικά χρόνια, μεταξύ των οποίων οι Χαρίλαος, Ροδινός, Μπαξεβάνης, Καρεκλάς, Λαγός κ.ά. Το όνομά του ταυτίστηκε με το μπουλγαρί, τον «κρητικό ταμπουρά». Αυτοδίδακτος, με κάποια καθοδήγηση του θείου του Αντώνη Παπαδάκη ή Καρεκλά, εξελίχθηκε σε δεινό δεξιοτέχνη του οργάνου. Ο βιοπορισμός τον έσπρωξε από μικρή ηλικία στο επάγγελμα του μουσικού, συμμετέχοντας σε ντόπιες λαϊκές ορχήστρες σε γάμους, βαφτίσια και πανηγύρια στα γύρω χωριά, ενώ αργότερα καταπιάστηκε με την τέχνη του ρολογά. Το 1937 ήρθε και η πρώτη δισκογραφική δουλειά στην ODEON, η οποία σηματοδότησε την αρχή μιας δεκατριετούς πορείας στο χώρο.

Μια από τις σημαντικές καλλιτεχνικές τομές του Φουσταλιέρη συνίσταται στην ανάδειξη του μπουλγαριού και στις τότε Ρεθεμνιώτικες -κυρίως- λαϊκές ορχήστρες μα και στη δισκογραφία σε κατ’ εξοχήν σολιστικό όργανο, ενώ μέχρι πρότινος το ρόλο αυτό κατείχε αδιαμφισβήτητα η λύρα, με το λαούτο και το μπουλγαρί στο περιθώριο.

Το εξώφυλλο της κασετίνας

Τον Ιούνη του 2007 η δισκογραφική εταιρία «ΚΡΗΤΙΚΟ ΜΟΥΣΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ ΑΕΡΑΚΗΣ», με τη συνεργασία φίλων της μουσικής μας παράδοσης (Κωστής Βασιλάκης, Θοδωρής Ρηγινιώτης, Αντώνης Γεβετζής, Κωστής Καρινιωτάκης κ.ά.), εξέδωσε μια κασετίνα με μια μοναδική συλλογή από ηχογραφήσεις του μεγάλου μουσικού. Η κασετίνα περιλαμβάνει δύο CD με ηχογραφήσεις της περιόδου της δισκογραφίας (δέκα εκ των οποίων κυκλοφορούν για πρώτη φορά) και ανέκδοτες, μεταγενέστερες ερασιτεχνικές ηχογραφήσεις μερακλίδικων τραγουδιών και σκοπών, ένα DVD με μοναδικό ανέκδοτο οπτικοακουστικό υλικό (και ανέκδοτες ηχογραφήσεις σε μορφή mp3), αποσπάσματα συνεντεύξεων με τον ίδιο τον καλλιτέχνη και αποσπάσματα από τιμητικές εκδηλώσεις προς τιμήν του, καθώς και βιβλίο με φωτογραφικό υλικό, συλλογή άρθρων για την ζωή του μεγάλου Ρεθεμνιώτη καλλιτέχνη, την καλλιτεχνική του πορεία, αλλά και για το μπουλγαρί.

Πέρα από τον ίδιο το Φουσταλιέρη, συμμετέχουν κι άλλοι μεγάλοι μουσικοί της εποχής. Η μεγαλύτερη φωνής -ας μου επιτραπεί- που έβγαλε η Κρήτη, ο Γιάννης Μπερνιδάκης ή Μπαξεβάνης, η αδελφή του, Λαυρεντία Μπερνιδάκη, πρωτοπόρα και εν γένει ξεχωριστή γυναικεία παρουσία στο χώρο, ο Γιώργης Τζαγκαράκης ή Τζιμάκης, ο Αντώνης Παπαδάκης ή Καρεκλάς και ο Θεοχάρης Ζωγράφος.

Πρώτο CD Από τη δισκογραφία των 78 στροφών 1. Πονεμένη καρδιά (σαν είχες άλλον στην καρδιά) 2. Όσο βαρούν τα σίδερα 3. Συρτός Φουσταλιεράκης 4. Το μερακλίδικο πουλί 5. Συρτός της νύχτας (φεγγάρι μου λαμπρότατο) 6. Έξω τ’ αχείλι μου γελά 7. Συρτός Πρώτος (κρυφά για σένα θα πονώ) 8. Σα δεις αγάπης δάκρυα 9. Συρτός Ρεθεμνιώτικος 10. Τα βάσανά μου χαίρομαι 11. Έλα (πάρε καρότσα κι έλα) 12. Κοντυλιές Μυλοποταμίτικες 13. Συρτός Βαφιανός 14. Παραπονιάρης 15. Όσο σιμώνει ο καιρός 16. Συρτός Λεβέντης 17. Στ’ αραχνιασμένο μνήμα μου 18. Ηρακλειώτικος πεντοζάλης 19. Χανιώτικος Σταφιδιανός 20. Συρτός Καλυβιανός 21. Σταφιδιανός

Δεύτερο CD Ζωντανές ηχογραφήσεις 1. Ταξίμι / προφορική εισαγωγή / όσο βαρούν τα σίδερα 2. Συρτά 3. Ταξίμι / φιλεντέμ 4. Συρτά «ατραγουδιστά» 5. Ταξίμι / καναρίνι μου γλυκό / τα μάτια σου τ’ αράπικα / Χαρικλάκι / καλέ δε με λυπάσαι (καλέ συ, Παναγιά μου) 6. Ταξίμι / νενέ μου 7. Ταξίμι / το μερακλήδικο πουλί 8. Συρτά «ατραγουδιστά» 9. Ταξίμι / πάρε καρότσα κι έλα 10. Ταξίμι / κι εσύ στον ύπνο μου σκληρά 11. Μαριώ 12. Ταξίμι / απ’ αλάργο κόσμο 13. Αμανές / ταξίμι 14. Ταξίμι / Λούλα μου / Συρτός Πρώτος (Χανιώτικος) 15. Ταξίμι / Χαλεπιανός μανές (τα βάσανά μου χαίρομαι) / τσιφτετέλι 16. Ταξίμι / σαμπάχ «ζεϊμπεκιά» / σάλα σάλα

Ροδινός - Μπαξεβάνης

Οι ανέκδοτες, ερασιχτεχνικές ηχογραφήσεις είναι ίσως και το πλέον πολύτιμο μέρος της συλλογής. Αναδεικνύουν όλες εκείνες τις ιδιαιτερότητες του παιξίματος και της έκφρασης, οι οποίες περιορίζονται από μια ηχογράφηση σε στούντιο, ενώ αντανακλούν και αποκαλύπτουν το μουσικό πλούτο του αστικού λαϊκού τραγουδιού στην Κρήτη του μεσοπολέμου, αλλά ταυτόχρονα, και την πενία της σημερινής μουσικής σκηνής.
Η επιρροή του Φουσταλιέρη από το πειραιώτικο ρεμπέτικο είναι εμφανής στη δισκογραφία του, μα και στις άλλες ηχογραφήσεις (ρυθμοί και μελωδικές γραμμές, τεχνοτροπίες αυτοσχεδιασμού, αδέσποτοι παλιοελλαδίτικοι και μικρασιατικοί στίχοι κ.λπ.). Κι αντίστροφα όμως, οι Πειραιώτες γνώριζαν καλά «το Στελάκι από την Κρήτη» -καθώς τον αποκαλούσε κι ο Μπάτης- κι αγαπούσαν το παίξιμό του.

DVD
Ζωντανές ηχογραφήσεις
1. Συρτά «ατραγουδιστά»
2. Έξω τ’ αχείλι μου γελά
3. Το μερακλίδικο πουλί
4. Συρτά «ατραγουδιστά»
5. Χαλεπιανός μανές (τα βάσανά μου χαίρομαι)
6. Συρτά «ατραγουδιστά»
7. Τραγούδι
8. Στα ψέματα σ’ αγάπησα (με την μελωδία του παραπονιάρη)
9. Συρτά «ατραγουδιστά»
10. Φιλεντέμ
11. Μπελαλής καρσιλαμάς
12. Συρτά (ο μπογιατζής)
13. Πεντοζάλης
14. Σέρβικα
15. Στου βοριά το μπαλκονάκι (μια Σμυρνιά στο παραθύρι) / μ’ έκαψες γειτόνισσα

Σε μια εποχή όπου το παραδοσιακό λαϊκό τραγούδι αναπτύσσεται διαστρεβλωμένο μέσα από τις κυρίαρχες τάσεις, είτε του φθηνού, ρηχού κι ευκολόπεπτου είτε του εξίσου επιβλαβούς αποστειρωμένου «έντεχνου» ύφους, τα ντοκουμέντα αυτά είναι μια όαση: Μας ανοίγουν ένα παράθυρο σε ένα πλούσιο παρελθόν, σε μια εποχή αυθόρμητης κι ατόφιας λαϊκής δημιουργίας. Το έργο τούτο συλλαμβάνει και αναδεικνύει μια -αν όχι ξεχασμένη, σίγουρα παραμελημένη- πτυχή της λαϊκής μας μουσικής παράδοσης. Για τους παλιότερους και τους γνώστες είναι ένα νοσταλγικό κάλεσμα κι αθιβολή, ενώ για τους νεώτερους μια αποκάλυψη ομορφιάς, η οποία αξίζει να τραγουδιστεί. Τη στιγμή που η μέση τιμή ενός CD νέας κυκλοφορίας κυμαίνεται στα 20 με 25 ευρώ, η υψηλής ποιότητας και αισθητικής κασετίνα τούτη (δύο CD, ένα DVD και βιβλίο με ιστορικά και μουσικολογικά στοιχεία) κοστίζει μόλις 24,5 ευρώ. Ο οβολός μας ας πηγαίνει τουλάχιστον εκεί που αξίζει.