ΑΜΑΛΙΑ ΒΑΚΑ ( ή ΜΠΑΚΑ) βιογραφία

ΑΜΑΛΙΑ ΒΑΚΑ (ή ΜΠΑΚΑ) – ΜΑΛΙ ΜΑΤΣΑ (1890/5 – 1979) “Η Διάσιμη κάποτε & Άγνωστη σήμερα” ΛΑΪΚΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΡΙΑ Η Αμαλία Βάκα (καλλιτεχνικό ψευδώνυμο), εβραϊκής καταγωγής, είναι η άγνωστη -στον περισσότερο κόσμο- Γιαννιώτισσα ερμηνεύτρια του Δημοτικού, Σμυρνέϊκου και Πολίτικου παραδοσιακού τραγουδιού, που έκανε καριέρα στην Αμερική τον προηγούμενο αιώνα. Μαζί με την Μαρίκα Παπαγκίκα, την Κα Κούλα (Κούλα Αντωνοπούλου), την Αγγελική Καραγιάννη και την Βιργινία Μαγκίδου είναι από τις σημαντικότερες γυναίκες εκπροσώπους του ελληνικού τραγουδιού και των ηχογραφήσεων στην Αμερική. Γεννήθηκε το 1890 (ή το 1895;) στα Γιάννενα, στους κόλπους μιας φτωχής εβραϊκής οικογένειας. Το πραγματικό της όνομα ήταν Μάλι Μάτσα και πέθανε στη Φλόριδα της Αμερικής το 1979. Η Αμαλία το 1912, σε ηλικία 22 (ή 17 ετών), μεταναστεύει για την Αμερική με το πλοίο, ακολουθώντας τη μοίρα πολλών κοριτσιών εκείνη την εποχή. Η οικογένειά της είχε συμφωνήσει να τη δώσει νύφη σε έναν συμπατριώτη της, στην Αμερική, τον Ιάκωβο Σαρρέτα. Το ζευγάρι μένει κοντά στη ρωμανιώτικη συναγωγή, στην οδό Ρίβινγκτον. Με τον άντρα της αποκτούν δύο κόρες, τη Διαμάντω και την Έσθερ-Κλεονίκη. Η πρώτη δουλειά της Μάλι Μάτσα είναι μοδίστρα σε εργοστάσιο ρούχων. Η μεγάλη της αγάπη όμως είναι το τραγούδι. Πιθανολογείται ότι η ενασχόλησή της με το παραδοσιακό και κυρίως με το τοπικό γιαννιώτικο τραγούδι πρέπει να είχε αρχίσει από τα παιδικά της ακόμα χρόνια στα Γιάννενα. Έτσι, αφού αποφάσισε να ασχοληθεί επαγγελματικά με το τραγούδι, αρχίζει να εμφανίζεται σε καφέ αμάν της Νέας Υόρκης, όπου ερμηνεύει ελληνικά και τούρκικα τραγούδια με το καλλιτεχνικό όνομα «Αμαλία». Στις αρχές της δεκαετίας του ’20 μπαίνει και στη δισκογραφία και γραμμοφωνεί τα πρώτα της τραγούδια. Οι γραμμοφωνήσεις της, στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα, έρχονται να «απαθανατίσουν» το ύφος της γιαννιώτικης παράδοσης, όπως αυτή διαμορφώνεται στο μεταίχμιο της απελευθέρωσης της πόλης. Η Αμαλία Βάκα, όπως διαφαίνεται μέσα από τις τέλειες εκτελέσεις της, δεν είχε μόνο ορθοφωνία και εύπλαστη, ζεστή, βυζαντινή φωνή με σπάνιο μέταλλο, αλλά επιπροσθέτως κατείχε πολλές μουσικές γνώσεις επάνω στα μακάμια, αφού είναι η μόνη που τραγούδησε σπάνια τραγούδια σε μεικτούς μουσικούς δρόμους, τα οποία έμειναν ανεπανάληπτα και ουδείς των συγχρόνων της απετόλμησε να κάνει δεύτερη εκτέλεση!! Όμως, οι εμφανίσεις της Αμαλίας στα καφέ αμάν της Νέας Υόρκης και οι δισκογραφικές της δραστηριότητες δημιουργούν προβλήματα και κλειδονισμούς στον γάμο της. Οι σχέσεις της με τον άντρα της καθημερινά χειροτερεύουν. Εκείνη την εποχή οι γυναίκες στα καφέν αμάν θεωρούνται «ελευθερίων ηθών», κοινώς πόρνες. Ο άντρας της την χωρίζει. Της παίρνει μάλιστα τη μικρή της κόρη, την Κλεονίκη, και τη στέλνει πίσω στην Ελλάδα, στα Γιάννενα. Η πορεία της ζωής της όμως δείχνει ότι η Αμαλία Βάκα είχε ελεύθερο πνεύμα, που πάνω απ’ όλα είχε βάλει την τέχνη της. Γύρω στα 1925-26 επιστρέφει στην Αμερική για να συνεχίσει την καλλιτεχνική της καριέρα. Ο δεύτερος γάμος δεν αργεί να έρθει. Για τον γάμο αυτόν, δέχεται μάλιστα να αλλαξοπιστήσει. Το 1926 ασπάζεται την ορθοδοξία προκειμένου να παντρευτεί τον Έλληνα επιχειρηματία Κωνσταντίνο Βάκα, και βαπτίζεται με το όνομα «Ελένη». Είναι προφανές ότι η κίνησή της αυτή την απομάκρυνε οριστικά από τη ρωμανιώτικη (εβραϊκή) κοινότητα της Νέας Υόρκης. Ως Αμαλία Βάκα (διατηρεί το καλλιτεχνικό της όνομα), τη δεκαετία του ’20, συνεχίζει να τραγουδά τα γιαννιώτικα καθιστικά τραγούδια (της τάβλας) καθώς και σμυρναίικα, πολίτικα και αμανέδες. Από τις ακροάσεις δίσκων της είναι φανερό ότι όλα τα τραγούδια τα ερμηνεύει με γιαννιώτικη προφορά και μάλιστα εκείνη την εποχή καταγράφεται και ως η «Γιαννιώτισσα Αμαλία». Συχνά αναφέρεται στους καταλόγους των δισκογραφικών εταιριών της Αμερικής και με το πραγματικό της επίθετο, δηλαδή ως Αμαλία Μάτσα. Μ’ αυτή την ονομασία γραμμοφώνησε αρκετά τραγούδια, όπως: «Αδανιωτοπουλα», «Δως μου πίσω τα λουλούδια», «Δώσε μου την ευχή σου», «Έμαθα Διαμαντούλα μου», «Καλλιοπάκι», «Καμηλιέρη σ’ αγαπώ», «Κανάρι μου», «Κούνα-κούνα παραμάνα», «Μ’ είπες να γίνω μάγκας», «Ξύπνα καϋμένη Αναστασιά», «Σμυρνέϊκος μπάλος», «Τα κορίτσια, το σαρβάλι», «Τα ματάκια σου πουλί μου», κ.α. Μάλιστα σ’ ένα της τραγούδι, στη «Μαυρομαλού», ακούγεται χαιρετισμός προς την ίδια από τη μια της κόρη (μάλλον τη Διαμάντω, που ζούσε μαζί της), να λέγει: "γεια σου Μητέρα!". Την εποχή της ποτοαπαγόρευσης στην Αμερική, ανοίγει το δικό της καφέ αμάν με την ονομασία «Παυσίλυπον», σε ανάμνηση του ομώνυμου γιαννιώτικου καφέ αμάν, το οποίο προφανώς είχε σημαδέψει τις εφηβικές της μνήμες. Η ίδια, ως άτομο, υπήρξε μοναχική μέχρι το τέλος της. Τη δεκαετία του ’30 δεν ηχογραφεί, αλλά τραγουδά σχεδόν παντού: εκτός από τη Νέα Υόρκη, στο Ντιτρόϊτ, στο Σικάγο, στη Φιλαδέλφεια όπου υπάρχει πολύς ελληνόφωνος πληθυσμός. Το 1940, η Αμαλία με την κόρη της, τη Διαμάντω, ζουν στο Σικάγο. Ηχογραφεί ξανά, έχοντας στο πλάϊ της μερικούς από τους πιο διαπρεπείς Έλληνες μουσικούς της Αμερικής. Συνεργάστηκε με πολλούς μουσικούς, κυρίως Γιαννιώτες, όπως το Λούη Ρασσιά (τσίμπαλο), τον Σπύρο Στάμο (τσίμπαλο), τον Ιωάννη Πάπα (κλαρίνο), τον Αλέξη Ζούμπα (βιολί), τον Κώστα Γκαντίνη (κλαρίνο), τον Θεόδωρο Κάππο (κανονάκι), τον Γιάννη Ντάλλα (κλαρίνο) και άλλους. Στα τέλη της δεκαετίας του ’60, η Αμαλία Βάκα-Μάτσα αποσύρεται από την ενεργό δράση και βάζει τέλος στην καλλιτεχνική της καριέρα. Την εποχή αυτή η κόρη της ανοίγει εστιατόριο στη Φλόριντα. Εκεί την ακολουθεί η μητέρα της το 1974. Πεθαίνει πέντε χρόνια αργότερα, το 1979, σε ηλικία 89 (ή 84) ετών. Αυτή η άλλοτε τόσο διάσιμη και σημαντική ερμηνεύτρια, έφυγε αφήνοντας πίσω της ένα σχετικά μικρό δισκογραφικό έργο, που ευτυχώς όμως -σχεδόν στο σύνολό του- διασώθηκε ως τις μέρες μας. Εμείς με την έρευνά μας εντοπίσαμε και καταγράψαμε 59 γραμμοφωνημένα τραγούδια της στις 78 στροφές. Η Αμαλία Βάκα ή Μπάκα μοιραία έπεσε στη λήθη και ελάχιστοι σήμερα γνωρίζουν την ύπαρξη και την καλλιτεχνική της αξία και δράση. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Απόσπασμα από το βιβλίο μου "ΟΛΟΙ ΟΙ ΡΕΜΠΕΤΕΣ ΤΟΥ ΝΤΟΥΝΙΑ", 3ος Τόμος. Σ.Π

ΠΗΓΗ: ΣΑΚΗΣ ΠΑΠΙΣΤΑΣ